ΟΙ ΑΛΒΑΝΟΤΣΑΜΗΔΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑΣ ΚΑΙ Η ΚΑΤΟΧΗ του Βασίλειου Π.Παυλίδη

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Π. ΠΑΥΛΙΔΗΣ

ΟΙ ΑΛΒΑΝΟΤΣΑΜΗΔΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑΣ ΚΑΙ Η ΚΑΤΟΧΗ

ΓΕΓΟΝΟΤΑ, ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΘΥΣΙΕΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑΣ

Το βιβλίο του Βασίλη Παυλίδη «Οι Αλβανοτσάμηδες της περιοχής Παραμυθιάς και η Κατοχή» αποτελεί μια βραβευμένη, πολύτιμη μαρτυρία, ενός ανθρώπου που έζησε όσο λίγοι από κοντά την τραγωδία του ηπειρωτικού ελληνισμού τα χρόνια της κατοχής. Το βραβευμένο από την Ακαδημία έργο, κυκλοφόρησε πρόσφατα από τους απογόνους του συγγραφέα, που θεωρούν ότι το θέμα των Αλβανοτσάμηδων δεν έχει ακόμη τελειώσει.
«Θέλαμε χρόνια να βγει αυτό το βιβλίο. Ο πατέρας μου το έγραψε γιατί πίστευε ότι θα προσφέρει στον τόπο. Πρώτα έβαζε τον τόπο. Έτσι σκεφτόταν και έτσι μας έμαθε και μας. Ήξερε επίσης, και αυτό είναι βασικό και για μας, ότι αργά ή γρήγορα θα άρχιζε η προσπάθεια για τον εξωραϊσμό των ενόχων. Έπρεπε λοιπόν να είμαστε έτοιμοι, να έχουμε επιχειρήματα, να σώσουμε τη φωνή όσων υπέστησαν τα πάνδεινα από τους αλβανοτσάμηδες.»
Η Αλεξάνδρα Παυλίδου-Θωμά, μιλά με πάθος και συγκίνηση για τον πατέρα της. Απαντά πως αυτό το πάθος είναι κληρονομικό. Χαρούμενη που επιτέλους κρατά στα χέρια της το πολύτιμο για ένα από τα εθνικά μας θέματα βιβλίο, συγκινημένη -«τώρα αναπαύτηκε και ο πατέρας μου»- πιστεύει ότι η έκδοση προσφέρει ένα ακόμη όπλο στο οπλοστάσιο του υπουργείου Εξωτερικών, όταν το θέμα των Αλβανοτσάμηδων ξανάρθει στην επιφάνεια.
«Στην αρχή προσπαθήσαμε να βρούμε εκδότη, αλλά οι προσπάθειές μας δεν ευοδώθηκαν. Εν τέλει, μετά την έκδοση, πριν λίγα χρόνια, ενός βιβλίου που μαγείρευε τα εγκλήματα και τις τραγωδίες που έζησαν οι ηπειρώτες από τους δοσίλογους αλβανοτσάμηδες και αποπειρούνταν συμψηφισμούς, αποφασίσαμε όλα τα αδέλφια μαζί ότι έπρεπε οπωσδήποτε να βγει το βιβλίο. Αν η πολιτική του τόπου, όπως μας δίδαξε ο εθνικός μας ποιητής, οφείλει να υπηρετεί την αλήθεια, ό,τι κάνουμε για να σωθεί και να διαδοθεί αυτή η αλήθεια είναι εν τέλει ιερό.

Ἐκδοτικὸν σημείωμα

Το βιβλίο του Βασίλη Παυλίδη «Οι Αλβανοτσάμηδες της περιοχής Παραμυθίας και η Κατοχή», γράφτηκε μετά από παράκληση του Δήμου Παραμυθίας και, όπως σημειώνει ο συγγραφέας, «ως μικρή προσφορά εις την γενέτειράν» του. Ο συγγραφέας γνώριζε άριστα το θέμα. Βάσει του κατηγορητηρίου και του ημερολογίου εγκλημάτων που κατέθεσε πρώτος αυτός στο Ειδικό Δικαστήριο δοσιλόγων των Ιωαννίνων (ακολούθησαν οι αδελφοί Μητσιώνη), καταδικάστηκαν οι εγκληματίες του πολέμου. Ας αναφερθεί για την ιστορία ό,τι πρόκειται για την απόφαση 344/23/5/1946.

Μετά από αυτό, ο Βασίλης Παυλίδης έκανε έρευνα ιστορική της περιοχής και των γεγονότων και συνέγραψε το βιβλίο, το οποίο ξεκίνησε το 1945 και παρεδόθη στο Δήμο το 1947. Κατόπιν, το 1955 κατατέθηκε στην Ακαδημία Αθηνών. Δύο χρόνια αργότερα, το 1957, έτυχε του δευτέρου Βραβείου Ιστορίας της Ακαδημίας (αρ. Απ. 33054).

Το βιβλίο είναι μοναδικό από πολλές απόψεις. Γράφτηκε από άνθρωπο που μετείχε τόσο στους αγώνες όσο και στις πολιτικές αποφάσεις, αφού είχε οριστεί διοικητής Ντουσκάρας από το Ναπολέοντα Ζέρβα. Παράλληλα, ο Β.Π., μάρτυς αυτόπτης και αυτήκοος και κάποτε πρωταγωνιστής των κυριοτέρων γεγονότων, είχε ξεκινήσει ήδη από το 1932 να ερευνά, να μελετά και να συγγράφει την ιστορία των Αλβανοτσάμηδων, με τη συνέπεια που διακρίνει όλο το ιστορικό του έργο. Αρκεί να αναφερθεί ότι, για λόγους αρχής και αντικειμενικότητας, αποφεύγει να αναφερθεί στον εμφύλιο όπου εκφεύγει του συγκεκριμένου θέματος.

Με ακρίβεια, σεβασμό στην αλήθεια και με καθαρό βλέμμα καταγράφει ενέργειες, σχέσεις, εγκλήματα, αιτίες και αφορμές, μάχες και συγκρούσεις, όλο το χρονικό της προδοσίας και των εγκλημάτων πολέμου όπως και τον αγώνα, τον ηρωισμό και την αυτοθυσία των Ελλήνων της περιοχής ώστε να επιβιώσουν και να ελευθερωθούν από το φασιστικό και ναζιστικό ζυγό.

Tο εξώφυλλο του βιβλίου είναι έργο του ζωγράφου - αγιογράφου Γιάννη Θωμά, εγγονού του συγγραφέα. Ο Γιάννης Θωμάς έχει αγιογραφήσει πολλές εκκλησίες στην Ήπειρο και αλλού, μεταξύ των οποίων οι Ιεροί Ναοί Αγ. Παρασκευής Κοσμηράς, Αγ. Σπυρίδωνος Νεοχωρόπουλου, Αγ. Κυριακής Πολυδώρου. Έχει επίσης κάνει πλήθος εκθέσεων ζωγραφικής, φορητών Αγιογραφιών, εικονογραφήσεων, και έχει εκπροσωπήσει τη χώρα μας σε διεθνή έκθεση, κατακτώντας την πρώτη θέση.

Προχωρήσαμε στην έκδοση του βιβλίου γιατί πιστεύουμε ότι έχει πολλά να προσφέρει τόσο στην αποκατάσταση της αλήθειας στο διαρκώς επανερχόμενο ζήτημα των Αλβανοτσάμηδων όσο και στην πολιτική του τόπου, που όπως μας δίδαξε ο εθνικός μας ποιητής, οφείλει να υπηρετεί την Αλήθεια.

Αλεξάνδρα Παυλίδου - Θωμά

---

Περιεχόμενα βιβλίου

(σελίδες 208)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Πρόλογος του συγγραφέως - Αλβανοτσιάμηδες και καταγωγή των - Τα γεγονότα από το 1922 μέχρι το 1924 - Περίοδος από το 1924 μέχρι το 1940

ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1940

Ο φόνος του Νταούτ Χότζια - Η δράσις των συμμοριών κατά το 1940 - Πυρπόλησις καταστημάτων εν Παραμυθία - Οι Παραμυθιώτες κατά το 1940-41

ΤΑ ΚΑΤΟΧΙΚΑ ΕΤΗ 1941 ΚΑΙ 1942

Είσοδος εχθρικών στρατευμάτων στην Επαρχία - Η συμπεριφορά των τσιάμηδων - Επίτακτα ζώα - Κατάληψις αγρών - Ληστείαι - Τα γεγονότα του Σκανδάλου - Οι διερμηνείς - Μετριοπαθείς και αδιάλακτοι - Φόνος του Γασίμ Σαντήκ - Ο Μπαλούμης πρώτος αντάρτης - Φόνος του Τεφήκ Κεμάλ - Η τυραννία εντείνεται - Η σύλληψις του Κάτσιου - Συνέχεια διώξεων - Γκρίκα, Ψάκκα, Νικολίτσι - Ο τυφεκισμός του Ν. Θωμαΐδη - Συμπλοκή Φεήμ Άγου και αδελφών Σοφία - Δραγάνη - Γαρδίκιον και Αγορά - Ανασκόπησις των ετών 1941 και 1942

ΚΑΤΟΧΙΚΟΝ ΕΤΟΣ 1943

Εμφάνισις ΕΑΜ και ΕΔΕΣ - Τα γεγονότα του Ματζαρίου - Προετοιμασία Ελλήνων και Ιταλών προς σύγκρουσιν - Μάχη Σκάλας και Ποπόβου - Η νίκη - Συνέπειαι της μάχης - Αλβανικαί παρασπονδίαι - Γερμανοί στην Ήπειρο - Αλλαγή αλβανικής πολιτικής - Η καταστροφή του Φαναρίου - Κακουργημάτων συνέχεια - Συνθηκολόγησις της Ιταλίας - Τυφεκισμός των 9 εν Παραμυθία - Φόνος του Δράκου - Σύλληψις Ζερβοχωριτών - Φόνος του Νικολάου Ζωγράφου, Απόδρασις Ηρ. Σουλιώτη - Αντίποινα των Ελλήνων - Εκτέλεσις Γεωργίου και Κων/νου Μαραζοπούλου - Τρίτη μάχη στην Σκάλα - Πυρπόλησις της Σελλιανής - Εκτέλεσις των 49 προκρίτων στην Παραμυθιά - Κακουργιών συνέχεια - Η κατάστασις εις τους πρόποδες του όρους Γκορίλα - Μάχη Ζερβοχωρίου της 5-11-1943 - Μάχη Προδρομίου Βέλλιανης 7-11-1943 - Συμπλοκαί Ζυγαριάς - Ζαλλόγγου - Ρήξις ΕΑΜ και ΕΔΕΣ - Ανασκόπησις του έτους 1943

ΤΟ ΚΑΤΟΧΙΚΟΝ ΕΤΟΣ 1944 - ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΙΣ ΠΡΟΑΙΩΝΙΩΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΩΝ

Ο ΕΔΕΣ αντεπιτίθεται. Πυρπόλησις Γαρδικίου Παραμυθίας - Εκτέλεσις Δήμα, Σουλούτα, Π. Κολιού, Λ. Γάκη - Μικροσυμπλοκαί Ιανουαρίου 1944 - Μάχη της Πετροβίτσας - Συλλήψεις εις Νεοχώρι - Φόνος του Ιωάννου Τάτση - Νέαι συνεννοήσεις με τους τσιάμηδες - Ο ΕΔΕΣ κτυπά - Απελευθέρωσις της Παραμυθιάς - Αι πεισματώδεις μάχαι της 30ής Ιουνίου - Τα προ της μάχης - Τομεύς Καφαλοβρύσου - Τομεύς Γρίκας-Δράγανης - Τομεύς Καρβουναρίου - Παρατηρήσεις επί της μάχης - Νέαι συνομιλίαι με αλβανούς - Μάχαι από 7-10 Αυγούστου 1944 - Μάχη Μενίνας - Απολογισμός της μάχης - Μάχαι της 24ης Αυγούστου - Μάχαι της 25ης Αυγούστου - Μάχαι εις Πλάσες και Στενό Σέλλιανης - Συμπλοκή εις Χάσμα Πετροβίτσας

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΕΓΓΡΑΦΑ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

---

Σχόλια - κριτική

(Φ.Ν. Μπουρλᾶς, 19-10-2009)

Εἶχα τὴν χαρὰ νὰ λάβω τὸ ἐξαιρετικὸ αὐτὸ βιβλίον ἀπὸ τὴν ἐγγονὴ τοῦ συγγραφέως, διδασκάλου καὶ ἀγωνιστοῦ τοῦ ΕΔΕΣ Βασιλείου Παυλίδου. Βιβλίον ἀποκαλυπτικὸν καὶ χρησιμότατον σήμερα ποὺ οἱ ἐπιβουλὲς τῶν πάσης φύσεως βορείων καὶ ἀνατολικῶν γειτόνων μας κατὰ τῆς Ἑλλάδος ἐντείνονται, ἐνῷ, ἀκόμη χειρότερα, στὸ ἐσωτερικὸν τῆς πατρίδος μας τὸ φρόνημα τοῦ λαοῦ μας ὑποσκάπτεται, ἡ ἐθνικὴ μας μνήμη ἀτονεῖ καὶ ἡ Ἱστορία μας διαστρεβλώνεται ἀπὸ τὸν κατεστημένο ἐθνομηδενισμό. Σήμερα ποὺ οἱ ἐχθροὶ καὶ ἐγκληματίες κατὰ τῆς πατρίδος μας καὶ τῶν προγόνων μας ἀναγορεύονται σὲ θύματα, τὰ δικαιώματά μας ἐπὶ τῆς σκλαβωμένης Βορείου Ἠπείρου θάπτονται ἐνῷ ὑφιστάμεθα ἀντιθέτως ἀξιώσεις ἐπὶ τῆς ἐλευθέρας Ἠπείρου ἀπὸ τοὺς φυγάδες ἐγκληματίες πολέμου ἀλβανοτσιάμηδες, ἡ ἱστορική μας παρακαταθήκη ἀποτελεῖ ὄχι μόνον σεβαστὴ κληρονομιὰ ἀπὸ τοὺς προγόνους μας ἀλλὰ καὶ ἀκλόνητο στήριγμα τῶν ἐθνικῶν μας δικαίων.

Ὁ συγγραφεὺς καταγράφει τὰ γεγονότα λεπτομερῶς καὶ μὲ ἀκρίβεια - ἀπὸ τὶς ζωοκλοπὲς μέχρι τοὺς φόνους ποὺ διέπραξαν οἱ κατοχικὲς δυνάμεις καὶ οἱ ἀλβανοτσιάμηδες συνεργάτες τους. Ὑπῆρξε μάρτυς τῶν γεγονότων καὶ ἀνέλαβε ἐξ ἀρχῆς μὲ εὐσυνειδησία τὸ ἔργον τῆς καταγραφῆς αὐτῆς, ἐπὶ τῶν στοιχείων ἀκριβῶς τῆς ὁποίας βασίστηκε τὸ Ειδικό Δικαστήριο δοσιλόγων των Ιωαννίνων (1946). Τὸ ἔργο του εξεδόθη σὲ βιβλίον τὸ 1957 κερδίζοντας τὸ β' Βραβεῖον τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, καὶ ἀγαθῇ τύχῃ ἐπανεκδίδεται σήμερα.

Πέραν αὐτοῦ, ὅμως, παρουσιάζονται οἱ ἱστορικὲς συνθῆκες ποὺ καθόρισαν τὴν ἐξέλιξη τῶν γεγονότων. Ἡ μακραίωνη σύγκρουση Ἑλλήνων καὶ ἀλβανοτσιάμηδων καὶ ἡ ἐμπλοκὴ κατὰ σειρά Τούρκων, Ἰταλῶν καὶ Γερμανῶν. Ἡ ἀντίστασις τοῦ ΕΔΕΣ καὶ τοῦ ΕΛΑΣ, ἀλλὰ καὶ ἄλλων Ἠπειρωτῶν πατριωτῶν. Οἱ ἡρωισμοὶ ἀλλὰ καὶ οἱ προδοσίες. Οἱ ἀγῶνες καὶ οἱ θυσίες.

Θὰ διαβάσουμε γιὰ τὸ παρελθὸν τῶν ἀλβανοτσιάμηδων καὶ τὴν μακραίωνη σύγκρουσί τους μὲ τοὺς Ἕλληνες Ἠπειρῶτες. Γιὰ τὴν ἐπίβουλη ἐμπλοκὴ τῆς Ἰταλίας ἀπὸ τὸ 1917 καὶ τὴν μετατροπὴ τῶν ἀλβανοτσιάμηδων ἀπὸ ὀθωμανοὺς (τουρκαλβανοὺς) σὲ ἀλβανούς. Γιὰ τὸ πῶς οἱ ἀλβανοτσιάμηδες ἐκμεταλλεύθηκαν ἀμέσως τὴν κατοχή. Γιὰ τὸν Βασίλη Μπαλούμη, τὸν πρῶτο ἀντάρτη τῆς περιοχῆς (1941), πρὶν ἀπὸ τὸν ΕΔΕΣ καὶ τὸν ΕΛΑΣ. Γιὰ τὸν 14χρονο Χρῆστο Κάτσιο ποὺ ὑπέμενε τὰ βασανιστήρια «σὰν ἀρχαῖος Σπαρτιάτης ἔφηβος», ψάλλοντας τὸν ἐθνικὸ ὕμνο, τόσο ποὺ τὸν ἐθαύμασε ὁ Ἰταλὸς ταγματάρχης καὶ τὸν ἄφησε ἐλεύθερο. Τὴν δράσι τοῦ ΕΔΕΣ στὴν περιοχὴ ἀπὸ Δεκ. 1942. Τὴν μάχη τῆς Σκάλας (21-5-1943), πρώτη μεγάλη νίκη ἐπὶ τῶν Ἰταλῶν. Τὴν ἀνάληψι τῆς ἀρχῆς ἀπὸ τοὺς Γερμανοὺς (Ἰούλ. 1943) καὶ τὴν συνθηκολόγησι τῆς Ἰταλίας (Νοέμ. 1943). Τὴν ἐκτέλεσι τῶν 49 προκρίτων τῆς Παραμυθιᾶς. Τὶς ἰδιοτελεῖς ἐπιδιώξεις τοῦ ΕΛΑΣ καὶ τὶς συνεννοήσεις του μὲ τοὺς Ἀλβανούς, ἀπὸ τὸν Σεπτ. 1943. Τὶς μάχες μὲ τοὺς Γερμανοὺς τὸν Νοέμ. 1943. Τὴν ρήξι ΕΑΜ καὶ ΕΔΕΣ (Ὀκτ. 1943). Τὴν μάχη τῆς Πετροβίτσας (Μάρτ. 1944), ὅπου οἱ ΕΔΕΣίτες Γρηγ. Ζιάγκας, Ἰω. Κάλης καὶ λίγοι ἀκόμη, ἐκμεταλλευόμενοι τοὺς λαβυρίνθους τῶν βράχων τῆς περιοχῆς, ἐμφανίζονταν σὰν δαίμονες ἀπὸ τὸ πουθενὰ καὶ ἔσπερναν τὸν θάνατο σὲ Γερμανοὺς καὶ ἀλβανοτσιάμηδες, δημιουργώντας θρύλο. (Οἱ δὲ ἐχθροὶ ἔφυγαν ἠττημένοι, συλλαμβάνοντες ὡς... «τρόπαιον», «τὴν γραίαν Μαρία Ἀθανασίου καὶ τὸ ἐξ αἰγῶν ποίμνιόν της»!) Τὶς ἐδιαπραγματεύσεις ΕΔΕΣ καὶ ἀλβανοτσιάμηδων καὶ τὴν εὐφυῆ καὶ ἐθνικῶς ὑπεύθυνη στρατηγικὴ τῶν Ἠπειρωτῶν ΕΔΕΣιτῶν, συμμετέχοντος προσωπικῶς τοῦ συγγραφέως, ἡ ὁποία ἐξησφάλισε τὴν ἐπιβολὴ τῶν ἐθνικῶν δικαίων καὶ τὴν τιμωρία καὶ ἐκδίωξι τῶν ἐγκληματιῶν. Τὴν μεγάλη ἐπίθεσι τοῦ ΕΔΕΣ, τὴν ἀπελευθέρωσι τῆς Παραμυθιᾶς (Ἰούν. 1944) καὶ τὶς μάχες μὲ τοὺς ἀλβανοτσιάμηδες (30-6-1944). Τὴν μάχη τῆς Μενίνας (Αὐγ. 1944), μὲ δεκάδες Γερμανοὺς καὶ ἀλβανοτσιάμηδες νεκρούς. Τέλος, τὴν συμμαχία ΕΛΑΣ- ἀλβανοτσιάμηδων κατὰ τὴν στάσι τοῦ Δεκ. 1944 καὶ τὴν ἀπόπειρα ἐπιστροφῆς τῶν τελευταίων, μὲ τὴν στήριξι τοῦ ΕΛΑΣ, ἐξέλιξι ποὺ ἀπετράπη χάρη στὴν δυναμικὴ ἀντίδρασι τῶν Ἠπειρωτῶν. («Κατὰ τὴν στάσιν τοῦ Δεκεμβρίου 1944, ὑπερεκατὸν ἀλβανοτσιάμηδες, μετέχοντες τοῦ μικτοῦ τάγματος Σαράφη, ἐπετέθησαν κατὰ τοῦ ΕΔΕΣ, ὄχι πλέον ὡς ὑποτακτικοὶ τῶν Ἰταλῶν, Γερμανῶν ἢ τοῦ Μαζὰρ Ντίνου, ἀλλὰ ὡς... Ἑλληνικὸς Λαϊκὸς Ἀπελευθερωτικὸς Στρατός. Μὴ χειρότερα.»)

Ἐνδιαφέροντα συμπεράσματα προκύπτουν ἀβίαστα ἀπὸ τὰ στοιχεῖα:

α) Οἱ ἀλβανοτσιάμηδες ἦταν σὲ μακραίωνη σύγκρουσι μὲ τοὺς Ἕλληνες. Τὰ γεγονότα τῆς κατοχῆς ἦλθαν ὡς φυσικὸν ἐπακόλουθον τούτου.

β) Οἱ ἀλβανοτσιάμηδες ὑπῆρξαν ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ τῆς κατοχῆς ἐχθρικὴ δύναμις κατοχῆς καὶ τυραννίας. Μὲ τὴν ἀπελευθέρωσι ἔλαβαν τὴν δίκαιη καὶ ἀναγκαία τιμωρία.

γ) Ἡ ἀντίστασις στὴν Ἤπειρο καὶ εἰδικῶς στὴν περιοχὴ Παραμυθιᾶς ὑπῆρξε μέγα κατόρθωμα τοῦ ΕΔΕΣ, ὁ ὁποῖος ἐστηρίχθη σὲ ἐντόπιους Ἠπειρῶτες ἀγωνιστές ποὺ μάχονταν γιὰ τὶς οἰκογένειες καὶ τὰ σπίτια τους. Ἀντιθέτως, ὁ ΕΛΑΣ, μὴ στηριζόμενος τόσο σὲ ἐντόπιες δυνάμεις, ἀλλὰ καὶ δέσμιος τῶν κατευθύνσεων τῆς ἡγεσίας του, ἐξυπηρετοῦσε κατὰ κύριο λόγο τὰ γενικότερα συμφέροντά του καὶ ὄχι τὰ συμφέροντα τῶν Ἠπειρωτῶν. Αὐτὸ εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα, ἂν καὶ ὁ ΕΔΕΣ ἀνέλαβε δράσι στὴν περιοχὴ κατὰ τὰ τέλη τοῦ 1942 ἐνῷ ὁ ΕΛΑΣ ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ ἰδίου ἔτους, γρήγορα ὁ ΕΔΕΣ ἐκέρδισε τὸν τοπικὸ πληθυσμὸ καὶ τὸν ἔλεγχο τῆς περιοχῆς.

δ) Ὁ ΕΔΕΣ ἐξησφάλισε τὴν ἀπελευθέρωσι τῆς Ἠπείρου καὶ τὴν ἐπιβολὴ τῶν ἐθνικῶν συμφερόντων, πρᾶγμα ποὺ ἐτέθη σὲ σοβαρὸ κίνδυνο τὸν Δεκ. 1944, μὲ τὴν συμμαχία ΕΛΑΣ καὶ Ἀλβανῶν. (Καὶ δυστυχῶς, σημειώνουμε, ἐχάθη ἡ Βόρειος Ἤπειρος.)

Ὁ συγγραφεὺς ὑπῆρξε μαχητὴς τοῦ ΕΔΕΣ, πάνω ἀπ᾿ ὅλα Ἕλλην Ἠπειρώτης, καὶ δὲν διστάζει νὰ ἐπαινέσῃ τὰ ἀνδραγαθήματα τῶν τιμίων Ἠπειρωτῶν ΕΛΑΣιτῶν. Καταγγέλλει ὅμως, δικαίως, τὶς κινήσεις τοῦ ΕΛΑΣ ποὺ ἐπιβάλλονταν μὲ ἄλλους σκοπούς, ἀσχέτους τῶν ἀναγκῶν τοῦ τόπου.

Ἀπὸ τὸν συγγραφέα, τέλος, δὲν λείπει τὸ κοφτερὸ πνεῦμα καὶ τὸ δηκτικὸν χιοῦμορ.

Οἱ ἀλβανοτσιάμηδες παρομοιάζονται μὲ τὰ σαλιγκάρια τῆς βροχῆς: «Ὅπως μὲ τὶς ἀνοιξιάτικες ψυχάλες, ἐξαπατῶνται οἱ κοχλαὶ καὶ ἀνυψώνουν τὴν καφαλήν, οὔτω καὶ μὲ τὴν ἰταλικὴν προέλασιν τῶν πρώτων ἡμερῶν, οἱ ἀλβανοτσιάμηδες νομίσαντες ὅτι ἔσβησε ἡ Ἑλλάς, ἀπεκάλυψαν τὸν πραγματικὸν ἑαυτόν των.» (σελ. 24)

Καὶ τὰ ἀνδραγαθήματά τους; «Τὴν 22αν Αὐγούστου 1943 ὁ ἐκ Μαζαρακιᾶς φασιστοσυμμορίτης Τζαμαλῆ Μοῦρτος, ἀσκὼν τὸ ἀξιοπρεπὲς διὰ τοὺς ἀλβανοὺς ἐπάγγελμα τοῦ ληστοῦ, μὴ εὐρὼν ζῶα εἰς Φανάρι διὰ πλιάτσικο, ἀφοῦ ὅλα εἶχαν καταληστευθεῖ, ἦλθεν εἰς τὸ χωρίον Ραχούλιον Παραμυθίας καὶ ἥρπασεν τοὺς ἵππους τοῦ Χαραλάμπους Ἰωάννου.» (σελ. 90)

Στὸ ἐπίμετρον τοῦ βιβλίου παρατίθεται πληθώρα ἐγγράφων καὶ φωτογραφιῶν τῆς ἐποχῆς.

Ὅποιος ἐνδιαφέρεται γιὰ τὴν Ἱστορία τῆς περιοχῆς καὶ τῆς ἐποχῆς αὐτῆς, ἀξίζει δίχως ἄλλο νὰ προμηθευθῇ τὸ βιβλίον αὐτό.