Ο ρόλος της Ελληνίδας την περίοδο της τουρκοκρατίας και της επανάστασης
. (Ηρωικές πράξεις και κατορθώματα
γένους θηλυκού).
Με αφετηρία τους στίχους από το ποιητικό σύγγραμμα «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του εθνικού μας ποιητή, Διονύσιου Σολομού: «Ψυχή μεγάλη και γλυκιά/ μετά χαράς στο λέω:/θαυμάζω τες γυναίκες μας/ και στ’ όνομά τους μνέω», θα υμνολογήσω το θηλυκό φύλο του Έλληνα : Την Ελληνίδα!
«ΕΛΛΗΝΙΔΑ»: μάνα, γένους αθάνατου. Μορφή σπουδαία! Γεμάτη ιστορία και κάλλος. Γεμάτη χάρη και γενναιότητα. Αναλλοίωτη, τρυφερή, μαρτυρική και ιερή φυσιογνωμία! Έρχεται από τα βάθη των αιώνων λιτή και δωρική. Γεμάτη ευθύνη, ευπρέπεια, κοσμιότητα. Είναι η γυναίκα η ανδρεία! Η Ελληνίδα μάνα. Η κόρη. Η στοργική αδελφή. Η αφοσιωμένη σύζυγος, με τα χέρια τα επιδέξια στην νοικοκυροσύνη μα και στο βόλι. Η πιστή στην προγονική αρετή αναλαμβάνει να σηκώσει στους ώμους παράδοση αιώνων.
Αν και γνωρίζουμε αρκετά πράγματα για την Επανάσταση του 1821, τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, ο οποίος διαμόρφωσε φιλοσοφικά τις συνθήκες της επανάστασης, τη Φιλική Εταιρεία που την προετοίμασε, μερικά πολεμικά γεγονότα και τα ονόματα των κυριότερων οπλαρχηγών, αυτό που σίγουρα γνωρίζουμε λιγότερο είναι ο ρόλος των γυναικών εκείνης της περιόδου.
Οι γυναίκες βρέθηκαν στη δίνη των γεγονότων, στη βία και στις συμφορές του πολέμου, επιστρατεύοντας την αντοχή, την αξιοπρέπεια, την περηφάνια, την καρτερία, την εφευρετικότητα, το πείσμα, τη γενναιότητά τους, σε κάθε περίσταση και στιγμή. Τα έργα τους παρέμειναν πολλές φορές σιωπηλά, δύσκολα ανιχνεύσιμα και εξ αυτού, συχνά μη καταγεγραμμένα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως, οι ρόλοι των ανθρώπων στα σημαντικά εκείνα ιστορικά γεγονότα καθορίζονταν από το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο, εκείνοι, ζούσαν. Το γεγονός ότι στις γυναίκες δεν παραχωρήθηκε θέση, ούτε καν λόγος στην εξέλιξη της χώρας, για την απελευθέρωση της οποίας αγωνίστηκαν, δεν σημαίνει και ότι οι ηρωισμοί τους πρέπει να μείνουν στην άγνοια και στο σκοτάδι. Ας είναι αυτή η μικρή αναφορά ένα μικρό μνημόσυνο για τη μεγάλη ευγνωμοσύνη που τους οφείλουμε για τα διδάγματα που μας άφησαν.
Η θέση των γυναικών στη συγκεκριμένη πατριαρχικά οργανωμένη κοινωνία, βρισκόταν στο σπίτι, ωστόσο, πολλές γυναίκες συνέβαλαν σημαντικά σε όλη τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα με τα δικά τους μέσα και τη γενναία συμπεριφορά τους, η οποία συχνά έφτανε στην αυτοθυσία. Επομένως, η Ελληνίδα της Τουρκοκρατίας και του 21, δεν άντλησε δύναμη από ανθρώπινες διακηρύξεις δικαιωμάτων, από καταστατικά και νόμους ανθρώπων, μα, ούτε μόνο από την απελπισία και τον πόθο της ελευθερίας. Η Ελληνίδα άντλησε δύναμη και καρτερία από ψηλότερα. Από την κυρά του γένους: Την Παναγιά! Η εγκαρτέρηση και η αισιοδοξία αυτών, οφειλόταν στη λατρεία που έτρεφαν σε Αυτήν. Σε όλα τα σπίτια υπήρχαν εικόνες της Παναγίας. Η Παναγία ήταν η φρουρός δύναμη. Σε αυτή την εικόνα έστρεφαν το βλέμμα όταν συνέβαινε κάτι κακό ικετεύοντας τη βοήθειά της. Από τη Παναγία αντλούσε δύναμη και παρηγοριά η Ελληνίδα της πολυστένακτης δουλείας και του πολυαίματου αγώνα της ελευθερίας. Εκεί κατεύθυνε το γένος να προσβλέπει, να ελπίζει και να σώζεται. Η Ελληνίδα έκανε την Παναγία Φιλέλληνα!
Στα χρόνια εκείνα, η Ελληνίδα κράτησε σεμνή και αυστηρή την οικογενειακή ζωή των Ελλήνων. Σαν σύζυγος και σαν μητέρα ήταν εκείνη που χάραζε στην ψυχή των παιδιών την πίστη στο Χριστό και στην Εκκλησία, την αγάπη στην πατρίδα Ελλάδα, την περιφρόνηση στη σκλαβιά και στο θάνατο, το σεβασμό και τη γενναιοψυχία με τον ηρωισμό, έτσι που να αποτελούν μόνιμα διακριτικά γνωρίσματα για όλες τις τάξεις των Ελλήνων.
Παρόλα ταύτα, αξίζει να αναφερθεί ότι η συμμετοχή των γυναικών στην επανάσταση του 1821 ήταν σε όλα τα επίπεδα, δηλαδή στα μέτωπα των μαχών στην πρώτη γραμμή, στη διπλωματία, στην οικονομική στήριξη, στην επιμελητεία, στην ιατρική στήριξη, στη συμμετοχή στη Φιλική Εταιρεία, αλλά και στα αθώα θύματα, που τόσα πολλά ήταν. Η κάθε μία ανάλογα με τη θέση της και τις συγκυρίες, συμμετείχε ξεπερνώντας τα όριά της. Η συμβολή τους δεν ξεκινάει με την κήρυξή της Επανάστασης. Είχε προηγηθεί μεγάλη και ενεργός συμμετοχή που άρχισε με τις προετοιμασίες του Αγώνα και διατηρήθηκε μέχρι την απελευθέρωση. Πολλά τα ονόματα! Αδύνατον να τα αναφέρουμε όλα. Όλοι μας γνωρίζουμε βέβαια τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και τη Μαντώ Μαυρογένους, όλοι μας έχουμε ακούσει για τις θρυλικές μορφές των γυναικών στο Σούλι, το Μεσολόγγι και τη Χίο, αλλά λίγοι γνωρίζουμε για τη συμμετοχή των γυναικών στη Φιλική Εταιρεία.
Η μητέρα των Αλέξανδρου και Δημήτριου Υψηλάντη, η Ελισάβετ Υψηλάντη η «πρωτομάνα των Φιλικών» έρχεται πρώτη να προσφέρει χρήματα για τις ανάγκες του πολέμου. Στις 16/2/1821 στο σπίτι της συγκεντρώθηκαν οι Φιλικοί για να αποφασίσουν και να οργανώσουν την κήρυξη της Επανάστασης. Η ηθική και υλική συμβολή της Υψηλάνταινας είναι τόση που ο Αλέξανδρος Υψηλάντης συγκινημένος είπε στους εταίρους: «Γράψτε στο τέλος της διακήρηξης, φιλώ το χέρι της μητρός μου».
Η Ευφροσύνη Νέγρη, εργάσθηκε προς διάδοση των κυοφορούμενων τότε φιλελεύθερων ιδεών και η αίθουσα της αποτελούσε το κέντρο των μυστικών συναθροίσεων των μυημένων ομογενών.
Η Μαριγώ Ζαραφοπούλα μυήθηκε κι αυτή στη Φιλική Εταιρεία και πέτυχε την δραπέτευση των γιων του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη όταν βρίσκονταν ως αιχμάλωτοι στην Κωνσταντινούπολη. Διέθεσε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό για τις ανάγκες της επανάστασης και λειτούργησε ως κατάσκοπος στην Τριπολιτσά και στο Ναύπλιο μετά από επιθυμία του Κολοκοτρώνη και του Υψηλάντη.
Επίσης, η Ασημίνα Γκούρα, μέλος κι αυτή της Φιλικής Εταιρείας, διακρίθηκε για το σθένος της στη μάχη που έγινε κατά την πολιορκία της Ακρόπολης.
Είναι κατανοητό πως η μελέτη του ρόλου της γυναίκας, δεν μπορεί να ολοκληρωθεί σε λίγες σελίδες. Είναι όμως εθνικά αναγκαία η συνειδητοποίηση της προσφορά της. Οι περιορισμένες ιστορικές πηγές που αφορούν τις γυναίκες, δεν στάθηκαν εμπόδιο για να μάθουμε τα ηρωικά κατορθώματα αρκετών άλλων γυναικών που ξεχώρισαν σε αυτή την περίοδο της Ιστορίας μας και κατατάχτηκαν ανάμεσα στους δεκάδες οπλαρχηγούς και διπλωμάτες άνδρες που πρωταγωνίστησαν. Η συμμετοχή των γυναικών στις μάχες συχνά αποτυπώνεται με παρρησία στα δημοτικά μας τραγούδια:
Ποιος είδε ψάρι στο βουνό και θάλασσα σπαρμένη
Ποιος είδε κόρην όμορφη στα κλέφτικα ντυμένη
Δώδεκα χρόνους έκαμε Αρματολός και Κλέφτης
Κανείς δεν την εγνώρισε πως ήταν η Διαμάντω.
Εκτός από τα δημοτικά μας τραγούδια, δυο ακριτικές περιοχές, το Σούλι και η Μάνη, μας δίδουν άφθονο υλικό για να εκτιμήσουμε τη συμβολή της Γυναίκας στην αναβίωση του Έθνους μας. Ελεύθερες και αυτόνομες κι οι δύο περιοχές, με ανεπτυγμένο δημοκρατικά το κοινοτικό τους σύστημα, στους αδιάκοπους αγώνες γιά την διατήρηση της αυτονομίας τους, είχαν επιτύχει μια πολύ βελτιωμένη θέση στην κοινωνική ζωή της γυναίκας και διατίθενται για ιστορική μελέτη εκείνης της περιόδου, για την πολεμική και ηρωική δραστηριότητα των γυναικών. Επίσης, δεν είναι λίγοι οι ξένοι περιηγητές που φτάνουν στην τουρκοκρατούμενη χώρα και αναφέρονται στη θέση της γυναίκας.
Επίσης, η «Εφημερίς των Κυριών», η πρώτη εφημερίδα στην Ελλάδα που δημιουργήθηκε από γυναικεία συντακτική ομάδα και απευθυνόταν μόνο σε γυναίκες, -(όπου το πρώτο της φύλλο κυκλοφόρησε στις 9 Μαρτίου του 1887), είχε συγκεντρώσει πολλά από αυτά τα στοιχεία στα οποία αποδεικνύεται η μαχητικότητα και η ενθουσιώδης συμβολή των γυναικών στα επαναστατικά γεγονότα και ήταν μία πρώτη προσπάθεια χειραφέτησης των γυναικών στην Ελλάδα. (Η εν λόγω εφημερίδα κυκλοφορούσε ως το 1917. )
Οι γυναίκες στην Επανάσταση του 1821, όπως και σε κάθε σημαντική περίοδο της ιστορίας ήταν παρούσες. Οι γυναίκες που πολέμησαν ηρωικά για την ελευθερία τους και την ελευθερία του τόπου τους στην πρώτη γραμμή της μάχης, οι γυναίκες που θυσιάστηκαν ηρωικά και αναδείχτηκαν σε σύμβολα αδούλωτου φρονήματος, οι γυναίκες που δε σταμάτησαν ποτέ να συνδράμουν ψυχικά και ηθικά τους άνδρες και τους γιους τους, που περιέθαλψαν τις πληγές των τραυματισμένων μαχητών, ουδέποτε αξίωσαν τίτλους ή τιμές. Απέδειξαν πέρα και έξω από κάθε αμφιβολία ότι είναι έτοιμες να εμπνευστούν από τις μεγάλες ιδέες και τα ιδανικά, μπορούν να μάχονται, να αγωνίζονται, να πολεμούν στο πλευρό των ανδρών χωρίς ωστόσο ποτέ να χάνουν από τη γυναικεία φύση της στοργής και της προσφοράς. Ωστόσο, κάποιες από αυτές τιμήθηκαν με στρατιωτικούς τίτλους, όπως η Μαντώ Μαυρογένους, στην οποία ο Ιωάννης Καποδίστριας απέδωσε τον βαθμό του Αντιστράτηγου επί τιμή και η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, που λέγεται ότι μετά τον θάνατό της έλαβε τον τίτλο της «Ναυάρχου», από τους Ρώσους. Ολίγοι όμως γνωρίζουν τη δράση της Δόμνας Βισβίζη, γεννημένη στον Αίνο της Θράκης. Συμμετείχε με τον άνδρα της σε ναυτικές επιχειρήσεις στο Άγιο Όρος, στη Λέσβο και στη Σάμο και μετά τον θάνατό του ανέλαβε μόνη της ως καπετάνισσα και συνέχισε τη δράση της στην περιοχή της Εύβοιας. Για τη Δόμνα Βισβίζη ο Οδυσσέας Ανδρούτσος βεβαιώνει με έγγραφο του (Μάης 1822) πως έσωσε τους άνδρες του και τον ίδιο «δια της προμηθείας τροφίμων και πολεμοφοδίων, άνευ της οποίας ο στρατός του θα διελύετο». Επώνυμες και ανώνυμες γυναίκες δικαιούνται να μνημονεύονται για την Εθνική τους δράση στην Επανάσταση του 21 και πριν απ’ αυτή όπου με την ομαδική τους δράση ορθοπόδησαν την Εθνική μας Απελευθέρωση.
Παροιμιώδης είναι η συμπεριφορά των Σουλιωτισσών οι οποίες είχαν όλα τα χαρακτηριστικά των αντρών συμπατριωτών τους. Μεγαλωμένες στο άγονο και άγριο περιβάλλον των χωριών του Σουλίου μαθημένες στη σκληρή και κακοτράχαλη ζωή, λιτοδίαιτες, εξοικειωμένες με τον κίνδυνο, πολεμούσαν αρματωμένες τους Αλβανούς στρατιώτες του Αλή Πασά και δεν δίστασαν να θυσιαστούν όταν το χρειάστηκε η πατρίδα. Διακρίνονται για την φιλοπατρία τους και την αγωνιστικότητα τους μέχρι εσχάτων αψηφώντας τον θάνατο, δημιουργώντας πρότυπα ηρωισμού και λεβεντιάς. Η τραγουδισμένη από τη λαϊκή μούσα η Μόσχω Τζαβέλα, σύζυγος του Λάμπρου Τζαβέλα η οποία τον Ιούλιο του 1792 όταν ο Αλή πασάς επιχείρησε να καταλάβει το Σούλι και αναμετρήθηκε πολεμικά με τους άνδρες, αυτή ανέλαβε επικεφαλής ομάδας γυναικών, επιτέθηκε στα τουρκαλβανικά στρατεύματα και τα ανάγκασε να υποχωρήσουν. Από την ίδια ηρωική γενιά βγαλμένη η χήρα του Γιώργη Μπότσαρη, γιαγιά του Μάρκου, μας γνωρίζει το ηθικό ύψος της αρετής της, όταν χάριν της ενότητος του αγώνος συγχωρεί τον Γώγο Μπακόλα, θανάσιμο αντίπαλο της οικογένειας της και φονιά του ανδρός της, και πείθει το ίδιο να κάνουν και τα παιδιά της και όλο το συγγενολόι. Αργότερα την τραγική αυτή σύζυγο και μητέρα θα την συναντήσουμε αδάκρυτη και αλύγιστη μαζί με το γέρο Νώτη Μπότσαρη, αφού έχει θάψει το παιδί του παιδίου της το Μάρκο με τα ίδια της τα χέρια, να παίρνει μέρος στην έξοδο του Μεσολογγίου επί κεφαλής των δικών της
Συγκινητική είναι και η αυτοθυσία των γυναικών στο Ζάλογγο, στη βραχώδη κοίτη του ποταμού Μαυρονέρι για να μην πέσουν ζωντανές στα χέρια των τούρκων και ν’ αποφύγουν ατιμώσεις, μαρτύρια κι εξισλαμισμό των παιδιών τους. Ο χορός του Ζαλόγγου παραμονές Χριστουγέννων του 1803 αποτελεί αιώνιο σύμβολο για τη γυναίκα που προτιμά το θάνατο από ατίμωση και τη δυστυχία.
Το 1822 συσσωρευμένα πρωτοφανή μαρτύρια δέχτηκαν οι γυναίκες, οι θυγατέρες και οι νύφες των προεστών και των οπλαρχηγών της Νάουσας. Μισοθαμμένες στο χώμα ως πάσσαλοι, δέχονταν βρισιές από τις μουσουλμάνες και χτυπήματα από τα μικρά παιδιά των τούρκων με αναμμένα δαυλιά . Ο ίδιος ο Αμπτούλ Λουμπούτ πασάς, γνωστός κι ως ροπαλοφόρος, τους πρότεινε να τουρκέψουν. Να εξισλαμιστούν. Κι όταν εκείνες αρνήθηκαν, άλλες έκλεισε σε σάκους με γάτες και ποντίκια, άλλες σε σάκους με φίδια κι άλλες έκλεισε σε οχετούς τους οποίους έφραξε την έξοδο.
Ας θυμηθούμε ακόμη κάποια ονόματα γυναικείων ηρωικών μορφών, άλλα περισσότερο κι άλλα λιγότερο γνωστά: Αυτά αφορούν την Αγάπη Νιώτη, την Ασήμω Ραφτοπούλου, τη 19χρονη Λένη Μπότσαρη, κόρη του Κίτσου και κατά άλλους κόρη του Νότη και ανιψιά του Κίτσου Μπότσαρη, που για τον ηρωισμό και την αυτοθυσία της οποίας γράφτηκαν πολλά δημοτικά τραγούδια, την Ψαριανή Γαρυφαλλιά Μιχάλβεη που βρέθηκε από 7 ετών στα σκλαβοπάζαρα της οθωμανικής αυτοκρατορίας όταν απήχθη από τα ψαρά κατά την καταστροφή του νησιού στις 20 Ιουνίου του 1824 - (Ο γλύπτης Hiram Power εμπνευσμένος από την ιστορία της φιλοτέχνησε ένα εντυπωσιακό για την εποχή του γλυπτό όπου περίστανε αλυσοδεμένη την Αφροδίτη της Μήλου), την Κυριακή Ναύτη από τη Σμύρνη, την Κατίγκω Χιλιαδού στο Ναύπλιο, την Άννα Λιούπη στη Τζιά και φυσικά την Πανωραία Χατζηκώστα ή Χατζηκώσταινα, γνωστή με το παρατσούκλι Ψωροκώσταινα, η οποία ήταν Ελληνίδα Μικρασιάτισσα καταγόμενη από αρχοντική οικογένεια των Κυδωνιών. Κατέφυγε στο Ναύπλιο, μετά την καταστροφή του Αϊβαλιού από τον τουρκικό στρατό, όπου είχε χάσει και τα τέσσερα της παιδιά και τον άντρα της‧ μπήκε στην πόλη στις 2 Ιουνίου 1821 για να εκδικηθεί την πυρπόληση τουρκικού δίκροτου στις 27 Μαΐου στην Ερεσό. Η "Ψωροκώσταινα" καταγράφηκε στην ιστορική μνήμη προσφέροντας τα ελάχιστα υπάρχοντά της στον έρανο που έλαβε χώρα στο Ναύπλιο για την ενίσχυση των πολιορκημένων του Μεσολογγίου, το 1826. «Δεν έχω τίποτα άλλο από αυτό το ασημένιο δαχτυλίδι κι αυτό το γρόσι. Αυτά τα τιποτένια προσφέρω στο μαρτυρικό Μεσολόγγι» είχε αναφέρει.
Η ελληνίδα του 21 δέχτηκε κάθε είδους οργή, αγριότητα, βάσανο, θάνατο, ατίμωση και σκλαβιά από τους τούρκους Αρβανίτες και Αιγυπτίους. Χιλιάδες ίσως και εκατοντάδες χιλιάδες πωλήθηκαν στα ανθρωποπάζαρα της Αλεξάνδρειας της Κωνσταντινούπολης, της Σμύρνης, του Μοναστηρίου, της Θεσσαλονίκης. Βασανισμένες υπάρξεις οι ελληνίδες των ανθρωποπαζαριών περιπλανήθηκαν για δεκάδες χρόνια καθώς περνούσαν από πολλά χέρια αγοραστών μα παρέμεναν ελληνίδες. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Μαρίας Δασκαλογιάννη 1770- 1823, η μεγαλύτερη κόρη του επαναστάτη των Σφακιών, η οποία αιχμαλωτίστηκε και οδηγήθηκε στην Κωνσταντινούπολη σκλάβα. Έγινε σύζυγος τούρκου αξιωματούχου κι απέκτησε 2 παιδιά. Όταν πέθανε ο άντρας της πήρε την κόρη της και ξέφυγε. Έφτασε στην Τήνο για να προσκυνήσει τη Παναγιά της Τήνου και πέθανε ως μοναχή.
Άφθονα στοιχεία της γυναικείας παρουσίας, βρίσκουμε επίσης στην άλλη αυτόνομη γωνιά, τη Μάνη. Ο τύπος της Μανιάτισσας που συνοδεύει τον άνδρα, που πολεμάει μαζί του, που κουρσεύει μαζί του, που γκρεμοτσακίζει τον Ιμπραήμ την κρίσιμη ώρα, είναι η άλλη όψη του ιδίου νομίσματος της Ελληνίδας γυναίκας του 21. Οι Μανιάτισσες στον πόλεμο και στο κούρσεμα ασυναγώνιστες δίπλα στους άνδρες είχαν την τιμή πρώτες να μπουν στην Καλαμάτα και να ελευθερώσουν την πόλη. Η γυναίκα του Ηλία Μαυρομιχάλη, μανιάτισσα στην καταγωγή, μαθαίνει το θάνατο του ανδρός της στα Ψαχνά της Ευβοίας. Ζητάει να της φέρουν την πάλλα (σπαθί) του σκοτωμένου. Την βάζει στην κούνια του νεογέννητου παιδιού της και το νανουρίζει να μεγαλώσει για να εκδικηθεί για τον χαλασμό του πατέρα του. Η γριά Μαυρομιχάλαινα μαθαίνει το σκοτωμό του Καποδίστρια και την εξόντωση του γιου της και ανηψιού της που ήσαν οι δολοφόνοι του και κάνει μνημόσυνο και για τους τρεις…
Κι ερχόμαστε στην προσφορά των γυναικών της Αρκαδίας: Στην Δημητσάνα οι γυναίκες με την αυτοθυσία τους μέσα σε μια νύχτα κατορθώνουν να καμουφλάρουν τόσο καλά τους μπαρουτόμυλους και να ξεγελάσουν τους Τούρκους. Οι ίδιες πάλι καθ’ όλην την διάρκεια του αγώνος ενισχυμένες κι’ από τις γυναίκες της υπόλοιπης Γορτυνίας, καταστρέφοντας την περίφημη Δημητσανίτικη Βιβλιοθήκη φτιάχνουν τ’ απαραίτητα πυρομαχικά και σώζουν την Επανάσταση.
Στο Ίσαρι της Αρκαδίας μονάχες οι γυναίκες με πρόχειρα μέσα άμυνας εμποδίζουν Τούρκικα αποσπάσματα να πατήσουν το χωριό. Κι’ εκεί κάπου κοντά στα σύνορα Αρκαδίας – Ηλείας ξετυλίγεται ένα από τα φοβερότερα δράματα της Επαναστάσεως: Στα χέρια του Ιμπραήμ πέφτει ο ανθός από νεαρές κοπέλες. Η παράδοση διέσωσε τα ονόματα της Τρισεύγενης Δεληβοριά από τα Λαγκάδια που καταδιωκομένη από τις ορδές του Ιμπραήμ προτίμησε να πνίξει τα δύο μικρά παιδιά της και να πνιγεί κι αυτή στο Λάδωνα παρά να αιχμαλωτισθεί και να ατιμασθεί. Και η Ελένη Λιαροπούλου από τη Βυτίνα προτίμησε κι’ αυτή το θάνατο πέφτοντας μαζί με το παιδί της στον ποταμό Λούσιο. Τι τράβηξαν οι γυναίκες αυτές το αφηγείται παραστατικά στο Μακρυγιάννη μια Παπαδιά από το χωριό του Μεγάλου Σπηλαίου. «Όταν ήρθαν οι Τούρκοι εμείς είμαστε μέσα στο Βάλτο, στο νερό, τόσες ψυχές να γλιτώσωμεν˙ κι’ ήρθαν οι Τούρκοι και μας πιάσανε κι’ ήταν το σώμα μας καταματωμένο από τις αβδέλλες – μας φάγαν και τα παιδιά πεταμένα μέσα – γιομάτο το νερό, σαν μπακακάκια πλέγαν˙ κι’ άλλα ζωντανά κι άλλα τελείωναν. Και μ’ έπιασαν οι Τούρκοι και με κοιμήθηκαν τριάντα οκτώ και με αφάνισαν κι’ εμένα και τις άλλες. Διατί τα τραβήξαμε αυτά; Δι’ αυτήνη την Πατρίδα. Και τώρα δικαιοσύνη δεν βρίσκομεν από κανέναν˙ όλο δόλο και απάτη».
Επίσης, η καπετάνισσα, Ζαμπία Κωτσάκη, σύζυγος του Κωνσταντή Κολοκοτρώνη και μάνα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη από την Αλωνίσταινα, και η Βλαχοθανάσω που συνέδεσε τ’ όνομά της με τη γόνιμη πατριωτική δράση του Καπετάν – Μαντά, μεγάλου Κλέφτη στα μέσα του 18ου αιώνα, ήταν ιστορικές μορφές του Μοριά. Κι εδώ μια παρένθεση: Στην πολιορκία της Τριπολιτσάς από την προφορική παράδοση κι’ από τις αφηγήσεις των αγωνιστών, βρίσκουμε σκόρπια μα άφθονα στοιχεία της γυναικείας παρουσίας. Τα στρατόπεδα ήσαν ανάμικτα με άνδρες και γυναίκες . Καθένας πρόσφερε τις υπηρεσίες του. Ξακουστή έμεινε η δράση των Τεγεατισσών, των γυναικών της Βορείας Κυνουρίας και του Χρυσοβιτσιού.
Η γυναίκα αντάρτισσα, σύντροφος και συμπολεμιστής του Κλέφτη κι’ αργότερα του Επαναστάτη, δεν είναι σπάνιο φαινόμενο. Άλλες κοπέλες με φανερή την ιδιότητα του φύλλου τους και άλλες μεταμφιεσμένες σε παλικάρια, στάθηκαν κι’ αυτές δημιουργοί του Αθάνατου Έπους της Κλεφτουριάς. Όταν κηρύχθηκε η επανάσταση στην Μάνη οι Οθωμανοί της περιοχής έφυγαν για να πάνε στην Τριπολιτσά για να προστατευτούν από τις καταδιώξεις των Μανιατών. Η ξακουστή Κωνσταντινιά μαζί με άλλες γυναίκες της περιοχής, τους κυνήγησαν μέχρι το Μυστρά όπου και βρήκαν προστασία στο κάστρο. Κατέλαβε το Λεοντάρι, σκότωσε τον Οθωμανό διοικητή, έβαλε φωτιά στο σπίτι του και κατέβασε την ημισέληνο από τα τζαμιά τα οποία έπειτα έκαψε. Ήταν κόρη του φημισμένου κλέφτη Ζαχαριά και καπετάνισσα με γυναίκες που την ακολουθούσαν κι είχε δικό της λάβαρο σημαία λευκού χρώματος με κυανόν σταυρόν.
Η Ελληνίδα της Τουρκοκρατίας δημιουργούσε οικογένεια από τα δεκατέσσερα χρόνια της, με την πίστη ότι δεν θα γεννήσει σκλάβους, ότι Έλληνες θα αναθρέψει και Έλληνες θα μεγαλώσει. Και απέδειξε ότι για δώδεκα γενεές και αλλού για δεκαέξι γενεές, η σκλαβιά δεν περόνιασε την Ελληνική ψυχή. Απέδειξε ότι ο οργανισμός της Ελληνικής φυλής δεν είχε νοθευθεί, δεν είχε φθαρεί, μα εξακολουθούσε να διατηρείται με αξιοθαύμαστη αντοχή και να μεταφυτεύεται από γενεά σε γενεά, ο βαθύτατος πόθος των ραγιάδων να υπάρξουν και να ελευθερωθούν.
Η βιοτική ανάγκη δεν θόλωσε τις συνειδήσεις των Ελληνίδων κι όταν ήρθαν οι μαύρες ώρες των εμφυλίων πολέμων στον αγώνα, όταν οι ήρωες έχασαν τους εαυτούς τους, οι Ελληνίδες κράτησαν τους ιερούς τους πόθους, την πίστη τους και τη δύναμή τους και δεν βαρύνονταν με πάθη, με φιλοδοξίες με λεηλασίες και αρπαγές κι εγκλήματα. Οι Ελληνίδες δεν έχασαν τους καλούς εαυτούς τους. Χαρακτηριστική είναι η επιστολή της γυναίκας του Νικήτα Νικηταράς στον πρόεδρο Κουντουριώτη τον οποίο παρακαλεί να σταματήσουν οι εμφύλιες διαμάχες:
Εκλαμπρότατε πρόεδρε κύριε, Κουντουριώτη,
Είναι δύσκολο να σας παραστήσω την λύπην της ψυχής μου όπου εδοκιμάσαμεν όλοι οι ευαίσθητοι πατριώται . Όταν αφθαλμοφανώς είδομεν αναμμένον τον εμφύλιον πόλεμον εις τους κόλπους της πατρίδος μας και χριστιανούς Έλληναν να σκοτώνουν ασπλάγχνως τους αδελφούς των χριστιανούς. Δια τούτο παρακαλούμεν την ημετέραν εκλαμπρότητα, ίνα λάβει οίκτον φιλανθρωπίας και να απαντηθεί αυτή ή κακή αρχή του εμφυλίου πολέμου.
Εν Ναυπλίω τη 1η Μαρτίου 1824
Η ευσεβεστάτη Πατριώτισσα
Νικήταινα Αγγελίνα
Ζούμε στην εποχή της ισότητας των 2 φύλων, για τα δικαιώματα της γυναίκας. Ωστόσο, περισσότερο τιμούμε την Ελληνίδα γυναίκα όταν αναγνωρίζουμε, ομολογούμε και συνειδητοποιούμε την προσφορά της. Η ελληνίδα γυναίκα στην τουρκοκρατία και στο 21 χωρίς διακηρύξεις, χωρίς επίσημες κατοχυρώσεις για την ισότητα των δύο φύλων και για τα δικαιώματα, σήκωσε ανάστημα, πήρε τα όπλα, αντιστάθηκε, μαρτύρησε κι όλα αυτά επειδή είχε αφάνταστα μεγάλη Αγάπη και Πίστη στο Θεό, στη Ζωή, στην Ελλάδα, στην Ελευθερία, στις Αξίες. Έτσι μεγαλούργησε, δικαιώθηκε ενώπιον Θεού και ανθρώπων ανοίγοντας το δρόμο για τις επερχόμενες γενιές και για τη δική μας: Το δρόμο της Προσφοράς, του Χρέους , της θυσίας!
25 Μαρτίου 2022
Μαρία Κολοβού Ρουμελιώτη