(Προτείνει η συγγραφέας, κυρία Ελένη Παπαγεωργίου)Το κείμενο που προτείνει η κυρία Ελένη Παπαγεωργίου είναι από το βιβλίο «Έξοδος» του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών. Αντί για τον τίτλο «Η Εγκατάσταση των Προσφύγων στην Ελλάδα» ή αυτόν της Σύμβασης της Λοζάνης «Ανταλλαγή Πληθυσμών», το ΚΜΣ υιοθέτησε τον όρο «Έξοδος» με το βιβλικό του νόημα και με τον ίδιο όρο τιτλοφόρησε τα κείμενα των μαρτυριών των Ελλήνων της Μικρασίας που αναφέρονται στο γεγονός του ξεριζωμού. Με τους δύο προηγούμενους όρους προσδίδεται στα τραγικά γεγονότα του 1922 μια συμβατική – ηθελημένη και από τις δυο πλευρές – χροιά, αποσιωπώντας έτσι ή καλύπτοντας τους ξεριζωμούς που έγιναν πολλά χρόνια πριν από την υπογραφή της, Παρίσι 1919, αλλά και του πολύ πρόσφατους, μετά την ήττα του Ελληνικού στρατού, ώστε, υπό την σκέπη του τετελεσμένου γεγονότος, να διατρανωθεί η urbietorbi ή πληθυσμιακή ομοιογένεια – ακραιφνώς τουρκική – του μικρασιατικού χώρου. Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝΥπάρχει ένα στοιχείο που δεν το συνειδητοποίησαν αρκετά οι μεταγενέστεροι. Οι προσωπικές θυσίες είναι περίπου γνωστές, αλλά υπάρχουν και άλλες με εξ ίσου βαρυσήμαντη κοινωνική διάσταση. Οι ξεριζωμένοι δεν έχασαν μόνο γονείς, παιδιά, αδέλφια, την προγονική γη, αλλά και τον δεσμό με τη θεμελιωμένη από χρόνια ή από αιώνες κοινωνική του ομάδα: την Κοινότητά τους, το Χωριό τους, τη Γειτονιά τους στην πολιτεία, το στενό ή το ευρύτερο ανθρώπινο περιβάλλον τους. Ενώ πολλοί Μικρασιάτες, όσοι γλίτωσαν από τις σφαγές ή την ομηρεία, μπόρεσαν να σωθούν καταφεύγοντας στα ελλαδικά παράλια, αντίθετα η Καταστροφή σημείωσε το οριστικό τέλος των συγκροτημένων κοινωνικών ομάδων. Τα κοινωνικά πρωτοκύτταρα: πολιτείες, κωμοπόλεις, χωριά, σινάφια, σύλλογοι, ιδρύματα, χάθηκαν για πάντα ως ανθρώπινες και θεσμικές οντότητες. Το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών μέτρησε 2.150 απολεσθέντες ελληνικούς οικισμούς στη Μικρασία. ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΞΕΡΙΖΩΜΕΝΩΝΠαράλληλα οι πρόσφυγες μεταφέρανε στον ελλαδικό χώρο φιλελεύθερες αντιλήψεις και πολιτιστικές αξίες που είχαν διαμορφωθεί στον χώρο που λειτούργησαν οι κοινοτικοί θεσμοί του μικρασιατικού ελληνισμού. Εκεί οι κοινοτικοί άρχοντες - δημογέροντες, κεντρικοί επίτροποι, μουχτάρηδες – δίδασκαν με το παράδειγμα στους «ελεύθερους πολιορκημένους ραγιάδες», την ανιδιοτελή συμμετοχή στη διοίκηση της κοινότητας και των κοινωφελών ιδρυμάτων, τη γενναιοδωρία σε χρόνο και σε χρήμα, την επίμοχθη και ριψοκίνδυνη άσκηση στην ιδέα του ενιαίου ελληνισμού και της ελευθερίας. Εξ άλλου, χάρη στον συγχρωτισμό και την επαφή με τις ευρωπαϊκές κοινότητες, ο Σμυρναίος, ο Κωνσταντινουπολίτης και όσοι από την Ανατολή συνέρρεαν στη Μεγάλη του Γένους Σχολή ή την Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης βρίσκονταν εξοικειωμένοι με τη γλώσσα και την παιδεία των δυτικών ευρωπαϊκών λαών. Είχαν φτάσει στην αντίληψη πως η ένδοξη κληρονομιά των Αρχαίων Ελλήνων είναι μεν απαραίτητη και βασική στον χώρο της ελληνικής παιδείας, όχι όμως και αρκετή για την ολοκλήρωση του σύγχρονου ανθρώπου. Δεν καλύπτει τη γνώση και την πολιτιστική γενικά πρόοδο που στερήθηκε ο υπόδουλος ελληνισμός επί τέσσερις αιώνες καταπίεσης και σκοταδισμού. Τους καρπούς της Αναγέννησης – όσο κι αν στο ξεκίνημά της συνέβαλαν αποφασιστικά ξενιτεμένοι Έλληνες λόγιοι – δεν γεύτηκε η μάζα των υποδούλων.Έτσι ο αλύτρωτος διανοούμενος της Πόλης ή των δυτικών μικρασιατικών παραλίων που, πέρα από την ελληνική ευρυμάθειά του, αφομοίωσε τις πολιτιστικές αξίες της Ευρώπης, δεν διστάζει να μιλήσει στον ξένο ως ίσο προς ίσο, λυτρωμένος από την αντίληψη ότι τα πάντα εξαρτώνται από τους Ισχυρούς της Γης, απαλλαγμένος από αυτό που μπορεί να ονομαστεί «πλέγμα του Ναβαρίνου». Και όταν έρθει η ώρα, μετά τον ξεριζωμό του, θα μετοικήσει στον ελλαδικό χώρο, θα κληροδοτήσει στα παιδιά του την περήφανη γραμμή της εθνικής αυτοτέλειας απέναντι στις ισχυρές Δυνάμεις που, παρά τις ηθικολογικές διακηρύξεις και τη λεκτική διατράνωση των ανθρωπιστικών αρχών, δεν εννοούσαν να παρεκκλίνουν από την πατερναλιστική γραμμή της κηδεμόνευσης των μικρών λαών ή την εγκατάλειψή τους μπροστά στον κίνδυνο του αποδεκατισμού ή της γενοκτονίας .Ο αλύτρωτος, όπως και εκείνος που έχει τις ρίζες του στον ευρύτερο χώρο του περιφερειακού ελληνισμού – και διότι υπαγόταν ή υπάγεται στο κλίμα του οικουμενικού Πατριαρχείου – έχει κατά γενικό κανόνα μια οικουμενική ενόραση του κόσμου. Η ακτινωτή αυτή τοποθέτηση που χαρακτηρίζει κυρίως τον διανοούμενο στον χώρο της περιφέρειας και στον ελληνισμό της Διασποράς έχει, ειδικά ως προς τον Μικρασιάτη και μια ειδική ιστορική εξήγηση: υπαίτιοι των διπλωματικών δυσχερειών που εμπόδισαν το οριστικό αγκίστρωμα των γηγενών Ελλήνων στην Ιωνία και την Αιολίδα, με κατάληξη την Καταστροφή, θα θεωρηθούν, κατά μια πολύ σχηματική αντίληψη, οι θιασώτες της «μικρής και έντιμης Ελλάδας».Ο ιστορικός δεν θα αποδώσει βέβαια αποκλειστικά και μόνο στους Μικρασιάτες την αναγεννητική ροπή που σημειώνεται κατά καιρούς στον τόπο μας, με τα χίλια εμπόδια στα οποία προσκρούει αναπόφευκτα κάθε κίνηση προς τα εμπρός. Δεν θα αμφισβητηθεί ωστόσο ότι την ελληνική ταυτότητα τη συνθέτει κ α ι η δική τους πνευματική εισφορά. Θα μπορούσαν να αναφερθούν εδώ, εντελώς ενδεικτικά, τα ονόματα του Σεφέρη, του Κόντογλου, του Κοσμά Πολίτη, του Θεοτοκά, του Βενέζη. Όμως δεν πρέπει να λησμονιέται πως δεν εμφανίστηκαν σαν μετεωρόλιθοι στο ελληνικό στερέωμα, αλλά βγήκαν όλοι τους από τα σπλάχνα της γενιάς της «Εξόδου», εκφράζοντας όχι μόνο την πίκρα και τους καημούς της, αλλά και τις κοινές ελπίδες για μια ουσιαστική αναγέννηση του ελληνισμού. (Πηγή Φωτογραφίας: Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Ιστορικού Μουσείου)
