1. «ΕΛΛΑΔΙΚΑ ΦΥΣΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΚΕΨΗ, Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ ΚΑΤΑΠΤΩΣΗ»
Το φυσικό περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννάται και βιώνει ο άνθρωπος αποτελεί καθοριστικό στοιχείο της διαμόρφωσης της προσωπικότητας του. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν α) το ράθυμο των κατοίκων περιοχών με συνεχή παρουσία θερμού ήλιου σε ερημικό περιβάλλον (π.χ. Αράβων), και β) το καταθλιπτικό των Σκανδιναβών, λόγω της απουσίας, για μεγάλα χρονικά διαστήματα του ήλιου, με συνεχή παρουσία χιονιού, κ.λ.π.
Η Ελληνική χερσόνησος ευτύχησε, παρά το μικρό της μέγεθος, να διαθέτει συνεχείς έντονες κλιματικές, ορογραφικές, φυσιογραφικές , κ.λ.π. διαφοροποιήσεις. Τα στοιχεία αυτά σε συνδυασμό με το πολυσχιδές του αναγλύφου και την καταλυτική επίδραση της θάλασσας (σημειώνω ότι η μέγιστη απόσταση του απώτατου σημείου του ελλαδικού χώρου από τη θάλασσα, σε ευθεία γραμμή, είναι μικρότερη των 100Km), διαμόρφωσαν ισχυρά διαφοροποιημένους μικρούς, εγγύς, επάλληλους πολυποίκιλους βιοοικοτόπους (βιοκατοικίες), επί των οποίων δομούνται εξαιρετικής αξίας περιβάλλοντα. Τα σε μικρή απόσταση συνεχώς εναλλασσόμενα χωρικά περιβάλλοντα (πολλά των οποίων φέρουν εντυπωσιακούς γεωμορφολογικούς σχηματισμούς και οικοσυστήματα με μεγάλη ποικιλομορφία χλωρίδας και πανίδας), παρόλο που δέχθηκαν επί χιλιετίες την οργανωμένη ανθρώπινη παρουσία, διατήρησαν, μέχρι πρόσφατα, σε σημαντικό βαθμό τη συνοχή, τη λειτουργική τους συνέχεια και την ενδοεπικοινωνία της έμβιας ζωής τους.
Η κατάσταση αυτή δυστυχώς ανατράπηκε με την είσοδό μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση της διαφήμισης του άκρατου – άχρηστου καταναλωτισμού, με ψήγματα περιβαλλοντικής προστατευτικής αντίληψης. Ο κάτοικος αυτής της ευλογημένης γης, όπου συναντώνται αρμονικά θάλασσα, στεριά, ήλιος, βουνό, πεδιάδα, νησιά, δεν μπορούσε παρά να είναι ο αποδέκτης αυτής της περιβαλλοντικής κληρονομιάς. Οι συνεχείς εναλλαγές του ελληνικού τοπίου, του ελληνικού κλίματος, της ορώμενης θάλασσας από τα χιονισμένα βουνά, πέρασαν στο γενετικό κώδικα των ελλήνων, τον έκαναν ανήσυχο, όπως οι συνεχείς γεωμορφολογικές, κλιματικές και βιολογικές αλλαγές, του χτίσαν πνεύμα ισάξιο με την οξύνοια του τόπου τούτου. Καταδεικνύοντας την έντονη σε μικρό χώρο και χρόνο διαφορετικότητα των ελληνικών περιβαλλόντων αναφέρω την έντονη κλιματική διαφοροποίηση περιοχών απεχόντων λιγότερο των 100Κm, όπως:
α) του ξηροθερμικού γαλανού των νότιων Κυκλαδίτικων νήσων, και της ανατολικής Κρήτης όπου το ύψος βροχής υπολείπεται των 400mm (σχεδόν ημιερημικό κλίμα) και 500mm και
β) των 2500mm του Ψηλορείτη, των Λευκών Ορέων, των Τζουμέρκων κ.λ.π
Δεν είναι τυχαίο επομένως γιατί στον τόπο αυτό φύτρωσαν και φυτρώνουν ανήσυχες, ανυπότακτες σκέψεις αναζήτησης της ύπαρξης της αρμονίας του σύμπαντος κόσμου (εσωτερικού και εξωτερικού). Δεν μπορούσε παρά ο άνθρωπος κάτοικος του τόπου τούτου να ερεθίζεται από τις εναλλαγές που έβλεπε, που βίωνε και ήθελε και αυτός να γίνει ένα μαζί τους. Δε είναι τυχαίο ότι στο τόπο ετούτο γεννήθηκε ο περιπλανώμενος Οδυσσέας, η πορεία του οποίου αντανακλά και αποδίδει το ανήσυχο πνεύμα του Έλληνα αναζητητή. Γιατί Οδυσσέας υπάρχει κοιμώμενος μέσα σε κάθε Έλληνα, αναμένοντας τη δική του Καλυψώ, τη δική του Χάρυβδη, τις δικές του Σειρήνες να τον ταρακουνήσουν, να τον αφυπνίσουν να διεγείρουν τη φαντασία του και να τον στείλουν μακρυά από τη Ιθάκη του, για να οδοιπορέψει το γυρισμό του μέσα από δρόμο περιπέτειας εναλλαγών, απρόβλεπτου σαν τον πρωϊνό Μαγιάτικο ήλιο, που κατσουφιάζει το μεσήμερο, γίνεται αστραποβόλα βροχή το απόγεμα, και μερεύει το βράδυ.
Ταυτόχρονα ο επηρεασμένος από το φυσικό του περιβάλλον Έλληνας απέκτησε φίλια φιλοσοφική προσέγγιση χειρισμού του περιβάλλοντος με αποτέλεσμα όχι μόνο τη διατήρησή του, αλλά και τον εμπλουτισμό των φυσικών Ελλαδικών περιβαλλόντων με εξαιρετικής αξίας πολιτιστικά στοιχεία. Η θεώρηση αυτή, που συνεχίστηκε μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, προήλθε και διέπεται από έναν απέραντο σεβασμό στη λειτουργία, την προστασία και την αισθητική ηθική του φυσικού περιβάλλοντος. Η θεώρηση αυτή, διαπιστώνεται ανάγλυφα σε όλες εκδηλώσεις του ελληνικού λαού και ιδιαίτερα των προγόνων μας (κοινωνικές, αθλητικές και λατρευτικές εκδηλώσεις, έργα πολιτισμού, και λατρευτικών εκδηλώσεων). Οι αλληλεξαρτήσεις αυτές ανέδειξαν, εμπλούτισαν και επέκτειναν την περιβαλλοντική - οικολογική αξία και σημασία των ελλαδικών περιβαλλόντων με διαχρονικά πολιτιστικά στοιχεία.
Στον Ελληνικό χώρο τα φυσικά περιβάλλοντα έχουν δεχθεί, κατά το απώτερο αλλά και το πρόσφατο παρελθόν την διακριτική και ενσωματωμένη στις φυσικές λειτουργίες, την αισθητική και τη φυσιογνωμία του χώρου, ανθρώπινη επέμβαση. Οι επεμβάσεις αυτές, που έγιναν στα πλαίσια λατρευτικών, πολιτιστικών, ιστορικών κοινωνικών και αισθητικών αναγκών, ενσωματώθηκαν ιδανικά στο φυσικό περιβάλλον και αποτέλεσαν ενιαία αδιαίρετη λειτουργική – αισθητική ενότητα, δημιουργώντας έτσι μια σπουδαία παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. Οι πρόγονοί μας σεβόμενοι την αρμονία, τη λειτουργικότητα, τη μεγαλοπρέπεια, τη φυσιογνωμία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος και γενόμενοι μύστες του, απελευθέρωσαν και διεύρυναν το πνεύμα τους, τις σκέψεις του, την ψυχή τους και τις ιδέες τους. Έτσι όλες οι ανθρώπινες κατασκευές και επεμβάσεις στο φυσικό ελλαδικό χώρο δέθηκαν αρμονικά μαζί του, σε ένα ενιαίο λειτουργικό σύνολο, εμπλουτίζοντας και ενσωματώνοντας σε αυτό στοιχεία φιλοσοφίας, θρησκείας, παιδείας, ιδεών, ελευθερίας, ηθικής, αισθητικής και αναζήτησης. Για του λόγου το αληθές είναι δυνατόν να αναλογιστεί κανείς το λόφο της Ακρόπολης χωρίς τον Παρθενώνα; τη Δωδώνη, τους Δελφούς, την Ολυμπία χωρίς τα μαντεία, τους ναούς και τα στάδια τους; τα Μετέωρα και τον Άθωνα χωρίς τα μοναστήρια τους; τη Μάνη, τα Ζαγόρια κ.λ.π χωρίς τα αρχιτεκτονικά τους αριστουργήματα; τους χείμαρρους και τα ποτάμια χωρίς τα πανέμορφα πέτρινα θολωτά γεφύρια; τους λόφους και τις κορυφές χωρίς τα γραφικά ξωκλήσια τους κ.λ.π.; Οφείλω να επισημάνω ότι όλες οι παραπάνω επεμβάσεις ήσαν λιτές, συμμετρικές και αρμονικά δεμένες με το χώρο αποπνέοντας μια προσάδουσα αισθητική σεβασμού. Το μεγαλείο του Ελληνικού πολιτισμού έγκειται ακριβώς στο ότι ποτέ δεν έδωσε ογκώδεις κυριαρχικές και καταπιεστικές του χώρου και του φυσικού περιβάλλοντος κατασκευές, αλλά αντίθετα δημιούργησε κατασκευές που αναδεικνύουν με την πλαστική τους αισθητική και τη συμμετρική τους απλότητα το Φυσικό Περιβάλλον. Θεωρώ ως κορυφαία εκδήλωση πολιτισμού και ως ανώτερη πνευματική εκδήλωση εκείνη την ανθρώπινη πράξη που όχι μόνο δεν υποβαθμίζει και βιάζει το φυσικό περιβάλλον αλλά αντίθετα του προσδίδει μεγαλοπρέπεια, πνευματικότητα, ηθική ελευθερία και αρμονική αισθητική.
Στη συνέχεια παραθέτω στοιχεία της έντονα περιβαλλοντικής φιλοσοφικής θρησκευτικής και αισθητικής θεώρησης και σκέψης των αρχαίων προγόνων μας, σημαντικά τμήματα της οποία ενσωματώθηκαν στην ελληνορθόδοξη χριστιανική λατρεία, τα οποία απελευθερώνουν τον άνθρωπο και τον στέλνουν κοντά στον δημιουργό του με όποιο τρόπο κι αν κάποιος τον αισθάνεται. Η παραπάνω αναφορά απορρέει από τη θέση ότι το περιβάλλον όπου γεννιέται και δραστηριοποιείται ο άνθρωπος αποτελεί το δομικό υπόστρωμα επί του οποίου φύονται, αναπτύσσονται και μετεξελίσσονται οι πνευματικές και ηθικές αξίες του ανθρώπου. Πιστεύω ότι ο σημαντικότερος λόγος που ο Ελληνικός πολιτισμός και το ελληνικό πνεύμα μεγαλούργησε, είναι επειδή δέχθηκε την καταλυτική επίδραση του ελληνικού φυσικού περιβάλλοντος.
Το ελληνικό πάνθεον ως γνωστόν αποτελείται από θεότητες οδηγούς των φυσικών φαινομένων. Η αέναος δυναμική και η συνεχής εξελικτική χωροχρονική διανομή σπουδαίων επάλληλων φυσικών περιβαλλόντων και φυσικών φαινομένων και μάλιστα έντονα εναλλασσόμενων σε μικρές αποστάσεις, δημιούργησαν την ενεργή ηθική φιλοσοφική θεώρηση και αναζήτηση των αρχαίων ελλήνων. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι πρώτοι οι αρχαίοι Έλληνες αναζήτησαν την αρχή του παντός στη σύμμιξη τη μεταβλητότητα και την αλληλουχία των φυσικών στοιχείων και φαινομένων, με μια οπτική θεώρηση που διέπεται από ελευθερία σκέψης και από προσπάθεια ερμηνείας του γίγνεσθαι. Η αναζήτηση αυτή απορρέει από προσπάθεια ερμηνείας των πολυποίκιλων και ευμετάβλητων ελληνικών περιβαλλόντων και ελληνικών φυσικών φαινομένων.
Οι ρίζες ερμηνείας των φυσικών φαινομένων δηλαδή των αξόνων του φυσικού περιβάλλοντος, βρίσκονται στην πρώτη περίοδο της ελληνικής φιλοσοφίας τον 6ο αιώνα. Οι Ίωνες φιλόσοφοι της αρχαίας Μιλήτου αναζητούσαν τη φύση των πραγμάτων με αποτέλεσμα να γεννηθούν η φυσική και οι φυσικοί κανόνες. O Θαλής δίδαξε πως σε κάθε φαινόμενο, σε κάθε πράγμα το αίτιο και το αιτιατό είναι αδιαχώριστα. Ο Αναξίμανδρος καθόρισε το σύμπαν, ως ενιαίο αλληλεξαρτώμενο οργανισμό, που οφείλει την ύπαρξη του στο πνεύμα, που αποτελεί την κοσμική ανάσα του ανθρώπου. Ο Ηράκλειτος, με τη ρήση ²τα πάντα ρέει² δίδαξε ότι ο κόσμος είναι αντικείμενο μιας συνεχούς εναλλαγής και μιας συνεχούς κίνησης που πραγματώνεται μέσα σε ένα ²αιώνιο γίγνεσθαι². Ο Ηράκλειτος θεωρεί ότι δεν υπάρχει σταθερή έκφραση του αιώνιου γίγνεσθαι αλλά χαρακτηρίζεται από μια συνεχή μεταβολή των εκφράσεων του ¨κινούν ακίνητου¨ αμετάβλητου όντος της Ελεατικής Σχολής. Ως έκφραση της μεταβλητότητας αυτής ο Ηράκλειτος αναφέρει τη φωτιά, που ουσιαστικά εκφράζει τη ροή –μεταφορά - εναλλαγή της ενέργειας. Η μεταβλητότητα αυτή αποτελεί τη δύναμη που κινεί τα πάντα, και αποτελεί το σύμβολο της αδιάκοπης κίνησης και μετάλλαξης του σύμπαντος. Παράλληλα ανέπτυξε τη θεωρία των αντιθέτων, κατά την οποία κάθε ζεύγος αντιθέτων έχει μια δυναμική και μία κυκλική αλληλεπίδραση που φέρνει την κίνηση. Το ζεύγος των αντιθέτων και την επέκτασή του ο Ηράκλειτος τον ονόμασε «Λόγο».
Τα παραπάνω προβλήματα απασχόλησαν τον άνθρωπο από την ύπαρξή του ως έλλογου όντος και έγιναν πολλές προσπάθειες ερμηνείας του φυσικού περιβάλλοντος και των μετεξελίξεων του. Κατά την Αναγέννηση σε μια προσπάθεια απαλλαγής των δεσμών του ανθρώπου από τα καταπιεστικά δεσμά του δογματισμού – απολυτότητας της Καθολικής Εκκλησίας άρχισαν οι πρώτες προσεγγίσεις με πειραματική απόδειξη. Όμως η εξέλιξη των φυσικών κανόνων και της ανάπτυξης των Μαθηματικών προώθησαν την απώλεια της ενιαίας ολότητας - έκφρασης του ανθρώπου γεννώντας διχασμό μεταξύ άϋλης ψυχής και σώματος – ύλης. Ο δυϊσμός ανθρώπου-περιβάλλοντος εκφράστηκε εντονότερα στη φιλοσοφία του Καρτέσιου. Ο διαχωρισμός ανάμεσα σε πνευματικά και υλικά, που συνιστά την ουσία της Καρτεσιανής φιλοσοφίας, οδήγησε στην διατύπωση των νόμων της φυσικής και στην καλούμενη τεχνολογική πρόοδο. Ταυτόχρονα προήγαγε το διαχωρισμό νου - σώματος, με το νου να αναλαμβάνει τον έλεγχο του σώματος και να το κατευθύνει, ή καλύτερα να οδηγείται από αυτό μέσα από μια πορεία ηδονικής– απολαυστικής κάλυψης των σωματικών αναγκών του, χωρίς πνευματικό υπόστρωμα. Έτσι ο άνθρωπος διέσπασε την ενιαία ολότητά του (σώμα και πνεύμα) διαχωρίστηκε σε τμήματα, έπεσε στο χάος μιας μόνιμης σύγχυσης, με αποτέλεσμα άλλα να προσδοκά και να πιστεύει και άλλα να πράττει. Έφτασε σε τέτοιο σημείο σύγχυσης, ώστε μέρος του εαυτού του να εγκρίνει και μέρος του να απορρίπτει. Λειτουργεί σαν να ντρέπεται, σαν να αρνείται την αρμονία και την γαλήνη του εαυτού του, γενόμενος αιχμάλωτος της ματαιοδοξίας του, οδηγούμενος σε απογοήτευση, ματαιότητα και πεσιμισμό. Ουσιαστικά ο άνθρωπος διαχωριζόμενος από τη φυσική του μήτρα το περιβάλλον, απώλεσε την ελευθερία του και στράφηκε απεγνωσμένα στην ωραιοποίηση της φυλακής του. Η Καρτεσιανή θεώρηση, που επικράτησε στη δυτική σκέψη, βλέπει τον εξωτερικό κόσμο ως ένα σύνολο ξεχωριστών αντικειμένων. Το Φυσικό Περιβάλλον θεωρήθηκε ως πλέγμα ξεχωριστών τμημάτων, που το καθένα προσφέρεται για εκμετάλλευση από τα διάφορα συμφέροντα. Έτσι αρχίζει η καταστροφή του Φυσικού Περιβάλλοντος δηλαδή του σπιτιού μας, του τροφοδότη μας, του ίδιου του εαυτού μας. Η διάσπαση αυτή, που επεκτάθηκε στην κοινωνία με το σχηματισμό - διαχωρισμό σε έθνη, φυλές, θρησκευτικές και πολιτικές ομάδες, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την αρχαιοελληνική αντίληψη για το περιβάλλον και το φυσικό κόσμο, που διέπονταν από τις αρχές της αιωνιότητας, της ανανέωσης και της ανακύκλησης των φυσικών στοιχείων και φαινομένων. Η φιλοσοφική θεώρηση των σχέσεων του ανθρώπου με τη φύση και τον άνθρωπο περιγράφεται ανάγλυφα από τις ακόλουθες αρχαιοελληνικές, ευαγγελικές θα έλεγα, ρήσεις:
Ø η εναρμόνιση του ανθρώπου προς τον άνθρωπο
Ø η εναρμόνιση του ανθρώπου προς τη φύση
Ø η εναρμόνιση των αγαθών απόληψης προς τις πραγματικές ανάγκες
Η θεώρηση αυτή των αρχαίων ελλήνων φιλοσόφων περί επιζήτησης – επίτευξηςτου ανθρώπινου «Μέγιστου Είναι», έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη σύγχρονη υπερκαταναλωτική προσέγγιση«του Μέγιστου Έχειν». Η προσέγγιση αυτή, που εκφράζεται από τις φράσεις - ρητά«Παν το πολύ τη φύση πολέμιον», «μηδέν άγαν» και πολλά άλλα,αποδίδει την προσέγγιση των προγόνων μας, στην ανάγκη μη ικανοποίησης άχρηστων, τεχνητών αναγκών, αλλά στην επιδίωξη επίτευξης των μέγιστων πνευματικών καρπώσειων καθοριζόμενων από την παγκόσμια αρμονία. Ο μόνος που υπερέβει τις παραπάνω αλήθειες ήταν ο λόγος του Χριστού και όχι των φανφαρόνων αρχομανών της θρησκείας, λόγος που όριζε τον συνάνθρωπο ως εαυτόν, ως αλήθεια, ως Λόγο Οδηγό Ζωής. Δυστυχώς η δυτικότροπη Καρτεσιανή αντίληψη περί ύπαρξης ξεχωριστών τμημάτων του περιβάλλοντος υποκείμενων σε ανθρώπινη ληστρική εκμετάλλευση, και το κυριότερο το πέρασμα των εννοιών αυτών στον εαυτό μας, στο περιβάλλον και στην κοινωνία, αποτέλεσε και αποτελεί το αίτιο των σύγχρονων κοινωνικών οικολογικών και πολιτιστικών δεινών, που μας αλλοτρίωσε από τη φύση και τους συνανθρώπους μας. Η θεώρηση αυτή οδήγησε σε άνιση κατανομή των φυσικών πόρων, γέννησε το παγκόσμιο πολιτιστικό, κοινωνικό και οικονομικό χάος, τη βία και μόλυνε το φυσικό περιβάλλον.
Αναμφισβήτητα ο Καρτεσιανός διαχωρισμός παρουσίασε τεχνολογικά επιτεύγματα, ιδίως κατά το τέλος του αιώνα μας. Τα επιτεύγματα αυτά όμως ήταν και είναι αντίθετα με κάθε περιβαλλοντική ηθική. Σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά επιβάλλεται να εγκαταλείψουμε τον τεμαχισμό του εσωτερικού μας κόσμου, και του Φυσικού Περιβάλλοντος και της κοινωνίας και να επιστρέφουμε στη ιδέα της αδιάσπαστης ολότητας όπως την εξέφρασαν πρώτοι οι Έλληνες φιλόσοφοι. Είναι πλέον επιτακτική ανάγκη να επιστρέψει η αγάπη στο ενιαίο αεικίνητο, συνεχώς μεταβαλλόμενο αλλά σταθερά υπάρχον Φυσικό Περιβάλλον, να επιστρέψει δηλαδή η Ηρακλειτική Θεώρηση των φυσικών νόμων. Η επιστροφή αυτή είναι μονόδρομος και αν δεν συντελεστεί γρήγορα τότε θα αυτοκαταστραφούμε.
1. ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΥΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΘΕΩΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΡΟΛΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΡΕΙΑ
«Των πρώτων αρχών και αιτιών θεωρητική Αριστοτέλης»
Οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν λέξεις (γλώσσα) και έννοιες (φιλοσοφία), που αποτελούν την πεμπτουσία του περιβάλλοντος εντός του οποίου κινείται, ζει και ενεργεί ο άνθρωπος. Όλοι οι μεταγενέστεροι (παλαιότεροι και σύγχρονοι) ερευνητές και διανοητές, μένουν έκπληκτοι όταν διαπιστώνουν, ότι οι θέσεις και οι απόψεις τους περί του σύμπαντος και ανθρώπινου κόσμου, έχουν ήδη διατυπωθεί με εναργή και σαφή λόγο, από τους προγόνους μας. Η δύναμη των λέξεων και των εννοιών της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, όσο και αν την πολέμησαν και την πολεμούν οι εκάστοτε αδύναμοι και υπό οποιονδήποτε μανδύα εμφανιζόμενοι τυρρανίσκοι της εξουσίας, είναι τόσο μεγάλη, όσο και η παντοδυναμία της ολότητας του σύμπαντος Κόσμου.
Υπάρχει σαφής διάκρισης των λέξεων «κόσμος», «φύση» και «είναι» (με μικρά= ανθρώπινες έννοιες) και «Κόσμος», «Φύση» και Είναι» (με κεφαλαία = έννοιες του σύμπαντος). Το Είναι της γνώσης (έκφρασης του σκέπτεσθαι που δρα, εμφανίζεται και εξαφανίζεται) μεταβάλλεται παγκόσμια και τοπικά. Ο Λόγος του Κόσμου είναι γλώσσα «Κοσμική» (Θεϊκή). Ο Κόσμος δημιουργεί την Κοσμική Φύση και αυτή τον άνθρωπο, όν κοινωνικό και σκεπτόμενο, που σύμφωνα με τον Ηράκλειτο συμβάλλει και μεταλλάσσει περισσότερο, από κάθε άλλο έμβιο ον, το παιχνίδι τουΚόσμου και την πορεία της ιστορίας, όπου συμμετέχουν και σμίγουν έρωτας και θάνατος, λόγος και τέχνη. «Αρχή και τέλος σμίγουν: δομή και κύκλος του αινιγματικού χρόνου» (Αξελός και Χέγκελ). Η ορθή λογική χρήση – συμμετοχή των ανθρώπινων πράξεων, στο παιχνίδι αυτό του Κόσμου, όταν βρίσκονται σε αρμονική σύζευξη – σύγκλιση με τις διαδραματίζουσες δυνάμεις της Φύσης, αποτελεί το διαβατήριο της αρμονικής του ένταξης στον Κόσμο. Αντίθετα, η μη ορθή χρήση – συμμετοχή του ανθρώπου στον συμπαντικό λόγο επιφέρει βαρύτατες συνέπειες, όχι όπως θεωρεί ο ανόητος – αγνώμων άνθρωπος στον Παγκόσμιο «Κόσμο», «Φύση» και «Είναι», αλλά στον δικό του μικρό «κόσμο», «φύση» και «είναι». Παραφράζοντας δε τον ποιητή στον κόσμο τον μικρό και όχι στον Κόσμο τον Μέγα.
«Γνώμαις ορθοτάτηση συνών αδιάφθορος αεί, πολύπειρος, αβλάπτως πάσι συνοικών τοις νομίμοις, ανόμοις δε φέρων κακότητα βαρείαν» = Όταν ο άνθρωπος συμπεριφέρεται ορθώς (λογικά) καθίσταται αδιάφθορος, ενώ όταν δρα άλογα (άσκεπτα) θα υφίσταται βαρειές κυρώσεις και μεγάλη ζημία (Ορφικά)
Οι επιστήμονες συχνά αναζητούν λύσεις – απαντήσεις του Έμβιου Κόσμου στην ιδιαιτερότητα των πραγμάτων αγνοώντας τη βασική αρχή, ότι η αρχή είναι το αποτέλεσμα και το αποτέλεσμα η αρχή, όπως η θρησκεία μας εναργώς περιγράφει (χους ην και εις χουν απελεύσει). Χαρακτηριστικά αναφέρουμε την γνωστή σε όλους αμφίδρομη εξίσωση τηςφωτοσύνθεσης, η οποία περιγράφει με απόλυτη σαφήνεια το παιχνίδι της ζωής και του θανάτου.
Νερό + Διοξείδιο του άνθρακα + Ηλιακή ενέργεια ==> Ζώσα (μάζα – ενέργεια) + Οξυγόνο
και αντίστροφα
Ζώσα (μάζα – ενέργεια) + Οξυγόνο ==> Νερό + Διοξείδιο του άνθρακα + ενέργεια ζωής
Η παραπάνω βασική εξίσωση της Κοσμικής αλυσίδας περιγράφει ότι ο θάνατος της ζωής (αποσύνθεση – αποδόμηση- ανοργανοποίηση) αποτελεί ταυτόχρονα το τροφικό υπόστρωμα δημιουργίας νέας. Αν ο άνθρωπος δεν αντιληφθεί τη θέση του στην παραπάνω εξίσωση της ζωής, ως αποτέλεσμα του θανάτου και του θανάτου, ως αποτέλεσμα της ζωής, τι φυσικότερο από τον Κόσμο να τον αποβάλλει και τότε το τέλος της συμμετοχής του ανθρώπου στο παιχνίδι του Κόσμου, θα είναι οριστικό. Παράλληλα ο τρόπος συμμετοχής του ανθρώπου στο παιχνίδι του κόσμου, διαμορφώνει τη φυσική και ψυχική του υγεία και ισορροπία.
Ως περιβάλλον νοούμε το σύνολο των υλικών και πνευματικών πραγμάτων και εννοιών, που διαμορφώνουν το χώρο που κινούνται, βιώνουν, μεταλλάσσονται και εξελίσσονται τα αβιοτικά και βιοτικά στοιχεία του Σύμπαντος Κόσμου. Η αρχαιοελληνική αντίληψη για το περιβάλλον και το φυσικό κόσμο διέπονταν από τις αρχές της αιωνιότητας, της ανανέωσης και της ανακύκλησης των φυσικών στοιχείων και φαινομένων. Η αέναη – άφθαρτη αυτή εναλλαγή των επιμέρους μορφών του περιβάλλοντος, αποτυπώνεται ανάγλυφα στην Ηρακλειτική θέση των άφθαρτων, αλλά αενάως εναλλασσόμενων και μετασχηματιζόμενων φυσικών στοιχείων και φαινομένων του Σύμπαντος Κόσμου:
«Τα πάντα ρει σε ένα αιώνιο γίγνεσθαι, με έλλογο λόγο και με μεταφορά ενέργειας (μέσω της φωτιάς κατά τον Ηράκλειτο) και με κυκλική κίνηση των αντιθέτων»
Στο σημείο αυτό λαμβάνοντας ως αφορμή τη ρήση του Ηράκλειτου «Τα πάντα ρει σε ένα αιώνιο γίγνεσθαι», ρήση, που κατά την ταπεινή μου άποψη αποτελεί την ωραιότερη και πληρέστερη απόδοση της αφθαρσίας της ύλης, αναρωτιέμαι πότε εμείς οι Έλληνες θα αποδώσουμε πνευματική δικαιοσύνη στους προγόνους μας παρέχοντας τα του Καίσαρος τω Καίσαρι. Δυστυχώς η ευρισκόμενη, μακράν της ουσίας των πραγμάτων, διδάσκουσα τεχνολογική, υλικοανθρωποκεντρική, δυτικότροπη παιδεία μας, συνεχίζει να αγνοεί και να μην αναφέρεται στην πηγή των πραγμάτων, που πρώτοι οι αρχαίοι πρόγονοί μας εξέφρασαν, με απόλυτη σαφήνεια και ενάργεια, αλλά στους όψιμους ξένους αντιγραφείς της αρχαιοελληνικής διανόησης.
Για τους αρχαίους Έλληνες οι καταστροφικές αλλοιώσεις του περιβάλλοντος είναι το αποτέλεσμα της χωρίς μέτρο ανθρώπινης επέμβασης στο περιβάλλον και τις συνιστώσες του. Επισημαίνεται ότι σύμφωνα με την ηθικοπνευματική θεώρηση των αρχαίων Ελλήνων κάθε στοιχείο ή φαινόμενο έχει προσδιορισμένη θέση και λειτουργία στον Κόσμο, θέση που δεν εξαιρεί ούτε το Δία. Η υποβάθμιση του περιβάλλοντος περνά μέσα από την αγωνιώδη προσπάθεια του ανθρώπου απόκτησης - κατανάλωσης και επίδειξης άχρηστων επί το πλείστον υλικών και αγαθών, τελείως ξένων προς τις πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες και χωρίς προσπάθεια αρμονικής συνύπαρξης τους με τους κανόνες της σωματικής, ψυχικής και πνευματικής του υγείας. Η προσπάθεια ικανοποίησης των μη πραγματικών αναγκών και κενών περιεχομένου υλικών αγαθών, βασίσθηκε και βασίζεται με όλο και μεγαλύτερη ένταση στην κατεδάφιση του σπιτιού μας, της γης μας, του περιβάλλοντός μας. Δυστυχώς, η άπληστη καταναλωτική υπερκάρπωση – καταλήστευση –κατασπατάληση των παραγωγικών συνιστωσών της Φύσης του Κόσμου, δημιούργησε το σημερινό υποβαθμισμένο περιβάλλον. Οι διαβιούντες στα παρά φύση τεχνητά ωραιοποιημένα περιβάλλοντα – φυλακές τους, είναι υποχρεωμένοι να ζουν δέσμιοι των άχρηστων απαιτήσεων τους, θαυμάζοντας μάλιστα τα αποκτηθέντα δεσμά τους. Η σημερινή θεώρηση της εικονικής πραγματικότητας προσομοιάζει στην Πλατωνική θεωρία του σπηλαίου. Σύμφωνα με αυτήν οι άνθρωποι διαβιούν αλυσοδεμένοι και στραμμένοι προς την σκοτεινή πλευρά του σπηλαίου, η οποία φωτίζεται από τις, μέσα από ένα μικρό άνοιγμα, προβάλλουσες ακτίνες του ήλιου. Οι αλυσοδεμένοι άνθρωποι αντιλαμβάνονται, ως αλήθεια, τις προβαλλόμενες σκιές των διερχόμενων εκτός του σπηλαίου ανθρώπων, ζώων, πουλιών κ.λ.π. Μόνο πολλοί λίγοι άνθρωποι προσπαθώντας να ερμηνεύσουν τις προβαλλόμενες στη σπηλιά σκιές στρέφονται προς το άνοιγμα της σπηλιάς, αλλά το εισερχόμενο φως της αλήθειας είναι τόσο εκτυφλωτικό, που τους τυφλώνει και τους επαναφέρει άμεσα στην οικεία προηγούμενη νοσηρή κατάσταση. Ελάχιστοι από τους στρεφόμενους στην αναζήτηση του φωτός, μετά την αρχική τύφλωση, δεν επιστρέφουν στην αρχική κατάσταση, αλλά συνεχίζουν να παρατηρούν και να ερευνούν το φως και μόνο φωτισμένοι άνθρωποι, όπως κατά τον Πλάτωνα ο Σωκράτης, αναζητούν την πηγή του φωτός (αλήθεια) σπάνε τις αλυσίδες τους και εξέρχονται της φυλακής του σπηλαίου.
Σήμερα ο άπληστος –εγωϊστής άνθρωπος αντικατέστησε τα δεσμά του σπηλαίου του Πλάτωνα (όπου όμως συνυπήρχε κοινωνικά με τους συναλυσσιδομένους εντός της σπηλιάς συνανθρώπους του), με την ωραιοποιημένη απατηλή και περισσότερο επικίνδυνη φυλακή, της γεμάτης άχρηστα – περιττά αγαθά (σκιές), πολυτελούς κατοικίας του. Η νοσηρή αυτή εθιστική κατάσταση διαβίωσης στην γεμάτη άχρηστα αντικείμενα και λειτουργίες κατοικία – φυλακή του, κρατά τον σύγχρονο υπερφίαλο υπερκαταναλωτικό άνθρωπο αλυσοδεμένο, με τις αλυσίδες των ανύπαρκτων – άχρηστων, επικίνδυνων και καταστροφικών υλικών αναγκών του. Τα δεσμά αυτά, ο εγκλωβισμένος- αυτοφυλακισμένος στην δική του εσωτερική φυλακή μωρός άνθρωπος, τα βάφτισε πρόοδο, λες και ο χρυσός, τα αυτοκίνητα, τα τιμαλφή, κ.λπ. άχρηστα εν πολλοίς αγαθά, μπορούν να ξεδιψάσουν το σώμα και την ψυχή του.
Στην προσπάθεια απόκτησης – κάλυψης των δημιουργούμενων άχρηστων μη πραγματικών αναγκών του, ο οικονομών άνθρωπος, υπερβαίνοντας κατά πολύ τις πραγματικές του ανάγκες σπάζει τμήματα του κύκλων του μικρού ανθρώπινου κόσμου του, με δυσμενείς επιπτώσεις στις παραγωγικές δυνατότητες των τμημάτων του παιχνιδιού που συμμετέχει, ενέργειες όμως που δεν επηρεάζουν τον Κόσμο τον Μέγα.Επομένως δεν πρέπει να ομιλούμε, για καταστροφή του περιβάλλοντος του Κόσμου, αλλά του δικού μας κόσμου και κατεπέκταση του εαυτού μας.
Οι αρχαίοι πρόγονοί μας, που έζησαν και μεγαλούργησαν σε αυτόν τον ευλογημένο τόπο, θεωρούσαν την επίδειξη πλούτου ως ύβριν προς τους θεούς και την πολιτεία. Στο σημείο αυτό αντιδιαστέλλω τη σύγχρονη υπερκαταναλωτική προσέγγιση του «Μέγιστον Έχειν», που ικανοποιεί άχρηστες, τεχνητές ανάγκες, με την αρχαιοελληνική θεώρηση του «Μέγιστον Είναι» δηλαδή των μέγιστων πνευματικών καρπώσεων. Οι ρήσεις «Μηδέν άγαν = όχι πολύ = σεβασμός στο ανθρώπινο παραγωγικό παιχνίδι της Φύσης» και κυρίως η ρήση «παν το πολύ τη φύση πολέμιον», τοποθετούν τις ουσιαστικές βάσεις της αρμονικής συνύπαρξής μας με τις λοιπές συνιστώσες του παιχνιδιού του Κόσμου.
Οι αρχαίοι Έλληνες εισήγαγαν την έννοια της ενθαλπίας, δηλαδή των απαιτούμενων χρόνων δημιουργίας (γένεσης) και αποδόμησης ενός συστατικού, στα εξ ών συνετέθει, δηλαδή της έννοιας ότι ο χρόνος δημιουργίας και θανάτου ενός συστατικού στοιχείου του παιχνιδιού του Κόσμου, είναι συγκεκριμένος. Η γένεση, δημιουργία, ανάπτυξη, εξέλιξη, των διαφόρων μορφών έμβιας ζωής και των αβιοτικών συνιστωσών της (κανονική διάβρωση και αποσάθρωση, εδαφογένεση, ορυκτοποίηση - ενσωμάτωση της λάβας των ηφαιστείων στον έμβιο κόσμο, δέσμευση –αφομοίωση – μετατροπή – αποδέσμευση της ηλιακής και κοσμικής ακτινοβολίας, παγοποίηση – αποπαγοποίηση, των αιώνιων πάγων, κ.λπ.) δηλαδή οι χρόνοι των επιμέρους κύκλων της Φύσης του Κόσμου, που συνιστά το περιβάλλον, απαιτούν συγκεκριμένους ενθαλπικούς χρόνους. Κάθε αλλαγή των εσωτερικών ενθαλπικών χρόνων της έμβιας ζωής και των αβιοτικών συνιστωσών της, ανάλογα με τον βαθμό και την έντασή της, προκαλεί αλλοίωση – θραύση τμημάτων, ή και κύκλων του παιχνιδιού της Φύσης με αντίστοιχες συνέπειες επί των λοιπών συμμετασχόντων στους κύκλους αυτούς. Ως παράδειγμα αντιδιαστέλλω τον τεράστιο ενθαλπικό χρόνο δημιουργίας των αποθεμάτων άνθρακα και των πάσης φύσεως υδρογονανθράκων, σε σχέση με τον απειροελάχιστο χρόνο καύσης τους. Ο μικρός απαιτούμενος χρόνος καύσης της βενζίνης των αυτοκινήτων μας κ.λπ., δεν παρέχει ούτε κατελάχιστο τον αναγκαίο αφομοιωτικό ενθαλπικό χρόνο ενσωμάτωσης των προϊόντων της καύσης στον αντίστοιχο κύκλο του παιχνιδιού της Φύσης (Περιβάλλοντος). Πέραν τούτου οι επιπτώσεις των καταλυόμενων - καταναλισκόμενων, από τον χρήστη – άνθρωπο προϊόντων, που δεν διαθέτουν τους απαιτούμενους ενθαλπικούς χρόνους ενσωμάτωσης, είναι εξαιρετικά δυσμενείς επειδή:
ü μειώνουν (συχνά εξαφανίζουν) την αναγκαία, για την υγεία του κίνηση, με επακόλουθο τη μείωση, ή και την αδρανοποίηση νομοτελειακών λειτουργιών μας
ü αποκόπτουν - αποτρέπουν την άμεση επαφή με τη φύση και την κατανόηση των επιμέρους κυκλικών εναλλαγών της, που εξισορροπεί αρμονικά της σωματική του ευεξία, με ανάταση της ψυχικής και πνευματικής του ανάπτυξης
ü επιβαρύνουν – μολύνουν άμεσα τον στενό, αλλά άμεσα- έμμεσα και τον ευρύτερο περιβάλλοντα χώρο διαβίωσης και λειτουργίας του, αλλά και το συνολικό γήινο περιβάλλον, δημιουργώντας τα τελικά νοσούντα οικοσυστήματα
Η λύση-απάντηση των σύγχρονων περιβαλλοντικών προβλημάτων και του σημερινού αδιέξοδου, δόθηκε πριν πολλά χρόνια από τους ταγούς της αρμονικής συνύπαρξης σώματος και πνεύματος, αρχαίους προγόνους μας (νους υγιής εν σώματι υγιεί), μέσω των ακόλουθων ρήσεων – παραινέσεων:
Ø η εναρμόνιση του ανθρώπου προς τον άνθρωπο
Ø η εναρμόνιση του ανθρώπου προς τη φύση
Ø η εναρμόνιση των αγαθών απόληψης προς τις πραγματικές ανάγκες.
2. ΠΕΡΙ ΔΑΣΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥΣ – ΤΑ ΟΜΙΛΟΥΝΤΑ ΔΕΝΔΡΑ
Κάθε μορφή ζωής, στον κύκλο της φύσης, ομιλεί την δική της σοφή γλώσσα επικοινωνώντας με άτομα του ιδίου είδους, αλλά και με το σύνολο της έμβιων όντων, που συμμετέχουν στην δική της μικροκυκλική αλυσίδα του συμπαντικού κόσμου.
Ο άνθρωπος, πριν την βιομηχανική επανάσταση και πριν καταστεί δέσμιος της καταναλωτικών του αδυναμιών και της ψευδούς του αντίληψης, ως κυρίαρχου – δυνάστη του πλανήτη μας, αποτελούσε αναπόσπαστο και απόλυτα εξαρτώμενο τμήμα της αλυσίδας του κύκλου της ζωής. Κατά τη μακραίωνη διαδρομή του, στα πλαίσια της επιβίωσής του, ο άνθρωπος ήταν υποχρεωμένος να συνομιλεί απόλυτα και καθοριστικά με τη μητέρα – φύση και τις έμβιες, αλλά και τις αβιοτικές συνιστώσες της. Η συνομιλία αυτή, αισθητή ή νοητή, αφορούσε τα στοιχεία του αισθητού μικρόκοσμου διαβίωσης και διαμονής του και του ευρύτερου, μη γνωστού, υπερβατικού του χώρου και των συνεχώς μεταλλασσόμενων – εναλλασσόμενων φυσικών φαινομένων και στοιχείων. Η συνομιλία αυτή, στον έχοντα ώτα, καρδιά, ψυχή και νου άνθρωπο, είναι τόσο δυνατή και αληθινή, όσο ο αέρας που αναπνέουμε, οι ζωοδότες ακτίνες του ήλιου, το πολυτιμότερο πάντων ύδωρ και η μητέρα γη (έδαφος).
Ο σύγχρονος άνθρωπος, χτίζοντας τα τείχη της αποκοπής του, από τη μητέρα- φύση κλεισμένος στην εσωτερική του φυλακή απώλεσε τη συνομιλία με το πραγματικό του σπίτι, χάνοντας την αισθητική, νοητική, μουσική, σωματική και ψυχική του αρμονία, ισορροπία και γαλήνη. Ο σύγχρονος άνθρωπος έπαυσε πλέον να ακούει να αφουγκράζεται και να συνομιλεί με τη μητέρα φύση, σε σημείο που δεν συνειδητοποιεί τη συνομιλία των χρωμάτων και των ήχων της ζωής και του θανάτου, χωρίς να μπορεί ο Ορφέας να ξυπνήσει την εσωτερική του Περσεφόνη.
Άνθρωπος που δεν βλέπει, με την ορατή και ψυχική του όραση, τις αποχρώσεις των χρωμάτων της ανατολής και της δύσης, των λουλουδιών, του πτερώματος των πουλιών και της δοράς των ζώων, το ξεπέταγμα - πρασίνισμα και τις κιτρινοκόκκινες αποχρώσεις των φθινοπωρινών φύλλων, το παιχνίδισμα των μεταμορφώσεων και των εναλλαγών των χρωμάτων των νεφών και των διαπερνώντων ακτίνων του δάσους, τις μεταμορφώσεις της σελήνης, το λαμπρόν του έναστρου ουρανού, το βαθύ μπλε – γαλάζιο – πρασινογάλαζο της θάλασσας, τα χρώματα αγνότητας της νεογέννητης ζωής, τις χιονισμένες κορφές, τα σχήματα και τις μορφές των νιφάδων και των κρυστάλλων του χιονιού και των κρυσταλλωμένων φύλλων των φυλλοβολούντων δένδρων, κ.λπ. είναι άχρωμος χωρίς αισθητική ισορροπία και εσωτερική ομορφιά.
Άνθρωπος που δεν ακούει και δεν αφουγκράζεται με τα αυτιά και την ψυχή του, το ξύπνημα της μέρας και τους ήχους του δειλινού, το κελάρρυσμα του ρυακιού, την βουή του χειμάρρου, του ποταμού και του καταρράκτη, το γαλήνιο χάδι της ήρεμης, αλλά και το μαστίγωμα της αγριεμένης θάλασσας, το θρόϊσμα των φύλλων, τη φωνή-βροντή του νεφεληγερέτη κεραύνιου Δία, την ήρεμη, ή μανιασμένη φωνή του ανέμου, το λάλημα - κελάηδισμα των πουλιών, το βουητό των μελισσών, την υλακή των λύκων και των τσακαλιών, το κουδούνισμα και το βέλασμα των κοπαδιών, τη φλογέρα του βοσκού, κ.λπ. είναι άμουσος χωρίς ισορροπία, αρμονία και εσωτερική καταλλαγή.
Ο άνθρωπος της φύσης όχι μόνο αισθανόταν και συνομιλούσε με τα χρώματα και τους ήχους της φύσης, αλλά και ζητούσε από αυτά απαντήσεις, για τη ζωή και το μέλλον του. Οι αρχικές οργανωμένες κοινωνίες, απανταχού της γη, προσπαθούσαν, μέσα από συνομιλία με στοιχεία και φαινόμενα της φύσης, να κατανοήσουν τα τρέχοντα και να καλύψουν την έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου πρόβλεψης των μελλούμενων. Οι αρχαίοι μάντεις δεν ήταν παρά οι καλύτεροι συνομιλητές της μητέρας φύσης. Οι μάντεις με βασική γνώση την κατανόηση της ομιλίας των στοιχείων και φαινομένων της φύσης, απαντούσαν στις απορίες, την αδυναμία κατανόησης των φυσικών φαινομένων και στοιχείων, καθώς και στην ανάγκη πρόβλεψης των μελλούμενων, από αδύναμους ή φιλόδοξους ανθρώπους, με απαντητικό όπλο την καλύτερη κατανόηση της ομιλίας της φύσης.
Οι αρχαίοι Έλληνες, για χρησμούς των μελλούμενων, έσπευδαν στο αρχαιότερο ελληνικό μαντείο, το μαντείο της Δωδώνης και απευθυνόμενοι προς τον Δία ανέμεναν τις απαντήσεις τους στο θρόΐσμα των φύλλων της ιερής δρυός. (βελανιδιάς). Σήμερα ποιος άνθρωπος μπορεί να ακούσει, ήθέλεινα ακούσει, τους ήχους των κινούμενων από τους ανέμους φύλλων των δένδρων, ιδιαίτερα της δρυός Πατριάρχη της Δωδώνης (ή Μητριάρχη, αφού η δρυς είναι μόνοικο είδος).
Πέραν της συνομιλίας των ιερέων της Δωδώνης, με τα φύλλα της ιερής δρυός, υπάρχει η ουσιαστικότερη συνομιλία των ανθρώπων με τη μητέρα φύση, μέσω των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων– συγγραφέων και ποιητών παρατηρητών – συνομιλητών της, που γέννησαν και έκτισαν τις βάσεις των μέχρι σήμερα επιστημών και τεχνών. Δεν πρέπει να αγνοούμε το ότι στις αρχαιοελληνικές και όχι μόνο φιλοσοφικές σχολές, η διδασκαλία γινόταν στο ύπαιθρο, με βασικό στοιχείο τη συνομιλία κατανόηση – παρατήρηση των φυσικών στοιχείων και των φυσικών φαινομένων, σύμφωνα με την Αριστοτέλεια ρήση «εν αρχή ην η παρατήρηση».
Σήμερα, που δεν υπάρχουν μάντεις ερμηνευτές – συνομιλητές αναγνώστες των φύλλων των δρυών, ή άλλων δένδρων και επομένως συνειδητοί προστάτες του δάσους, ο σύγχρονος άνθρωπος έχει δύο επιλογές. Η πρώτη, αν και δεν συμβάλλει στην απόλυτη εγνωσία των πραγμάτων, είναι η ανάγνωση-συνομιλία με το δάσος και την προστασία του, μέσα από τα ιερά φύλλα - κείμενα των αρχαίων συγγραφέων. Η δεύτερη είναι η επανασύνδεση του ανθρώπου με τη φύση, τα φυσικά στοιχεία και φαινόμενα και εν προκειμένω με την κορυφαία έμβια κυκλική αλυσίδα το δάσος. Η προσέγγιση όμως αυτή απαιτεί ριζική αλλαγή της ανθρώπινης θεώρησης, περί του φυσικού περιβάλλοντος και της κορυφαίας του έκφρασης, του δάσους. Μόνο αν συνομιλήσουμε με τα ομιλούντα φύλλα των δένδρων μπορούμε να μάθουμε τα κείμενα της φύσης και τις αρχές λειτουργίας της, γιατί όπως λέγει ο Ξενοφών «η φύση δεν κρύβει τα μαθήματά της».
Οι πρόγονοί μας, και όχι μόνο, άφησαν παρακαταθήκες, περί της διατήρησης – προστασίας των δασών και των δασικών πραγμάτων, που σχετίζονται με τις παρεχόμενες έμμεσες ή άμεσες ωφέλειες των δασικών οικοσυστημάτων, που αφήνουν έκπληκτους τους σύγχρονους επιστήμονες Δασολόγους.
Ο Πλάτωνας, στον Κριτία, δίνει την ακόλουθη οξυδερκή περιγραφή για την υδρολογική – προστατευτική επίδραση των δασών
«…....και πολλήν εν τοις όρεσιν ύλν είχεν, ης και νυν έτι φανερά σημάδια… και δή και το κατ’ ενιαυτόν ύδωρ εκαρπούτο εκ Διός, ούχ ως νυν απολλύσαι ρέον από ψιλής της γης εις θάλατταν, αλλά πολλήν έχουσα και εις αυτήν καταδεχόμενη, τη κεραμίδι στεγούση γη διαταμιευομένη το καταποθέν εκ των υψηλών ύδωρ εις τα κοίλα αφιείσαι, καταπάντας τους τόπους παρείχετο άφθονα κρηνών και ποταμών νάματα.......»,
που ερμηνεύεται ελεύθερα:
«…....και στα βουνά υπήρχαν πολλά δάση (ύλν), από τα οποία και τώρα υπάρχουν φανερά σημάδια....και μάλιστα το κάθε έτος πίπτον χάρη του Δία νερό, το συγκέντρωνε (εννοείται το δάσος), χωρίς να χάνεται, όπως τώρα, ρέον πάνω σε αποψιλωμένο (γυμνό) έδαφος προς τη θάλασσα, αλλά η έχουσα βαθειά εδάφη δασική γη, δεχόμενη τα νερά τα ταμίευε στο εσωτερικό της έτσι η γη απορροφώντας τα ορεινά νερά τα άφηνε να απορρέουν αργά προς τις κοιλάδες, παρέχοντας άφθονες πηγές και ποτάμια νερά».
Ο Πλάτωνας περιγράφει παραστατικά την, επακόλουθη της αποδάσωσης διάβρωση – αγονοποίηση, απογυμνωμένη κατάσταση των έντονα βοσκόμενων και υλοτομούμενων δασών των βουνών της Αττικής, ωσάν νοσήσαντος σώματος οστά. Παρατηρώντας τα χνάρια των πληγώσεων του σώματος της γης, προβαίνει σε προτάσεις - λύσεις αντιμετώπισης των προβλημάτων της σταδιακής απογύμνωσης της Αττικής γης, ώστε να ισχύει το αξίωμα:
«…....καί των εκ Διός υδάτων, ίνα τήν χώραν μη κακουργεί, μάλλον δι’ ωφελή» μετάφραση
«και τα από το Δία προερχόμενα νερά, όχι μόνο να μην κακουργούν (ζημιώνουν) την χώραν, αλλά μάλλον να την ωφελούν»
Επισημαίνω ότι όλες οι ακμάζουσες ναυτικές δυνάμεις της αρχαιότητας, όφειλαν την ναυτική τους υπεροχή, στην ύπαρξη επαρκούς και κατάλληλης, για την ναυτιλία ξυλείας (Φοίνικες, Μιλήσιοι, Αθηναίοι, Κορίνθιοι, κ.λπ.). Η Αθήνα κατέστη κυρίαρχη ναυτική δύναμη της αρχαιότητας, επειδή ήταν αυτάρκης σε κατάλληλη, για την ναυπήγηση πλοίων ξυλεία, προερχόμενη από τα πλούσια τότε δρυοδάση της Πάρνηθας και της Πεντέλης. Στην ξυλεία αυτή στηρίχθηκε το οικοδόμημα της ναυτικής κυριαρχίας των Αθηναίων, έναντι των Σπαρτιατών, των οποίων τα περιμετρικά βουνά Ταΰγετος και Πάρνωνας ήταν κατάφυτα από τα ακατάλληλα, για τη ναυπήγηση πλοίων, έλατα και πεύκα.
Ο Πλάτωνας έκαμε αναφορά στα περιφερόμενα κοπάδια των δασών της Αττικής, τα οποία, μαζί με την υπερκάρπωση (υπερξύλευση) των δασών της Πάρνηθας και της Πεντέλης, για τις ανάγκες διατήρησης της ναυτικής κυριαρχίας των Αθηνών (Περσικοί, Πελοποννησιακοί πόλεμοι), θεωρούσε ότι αποτελούσαν την αφετηρία της κατάρρευσης της αρχικής δομής των Αττικών δασών (μετατροπή των υγειών σποροφύτων δρυοδασών σε υποβαθμισμένα πρεμνοφυή δρυοδάση και πρινώνες, σε πευκοδάση και ελατοδάση και σε αείφυλλη – πλατύφυλλη θαμνώδη βλάστηση). Ο Πλάτωνας θεωρούσε ότι η υποχρέωση της ιδανικής πολιτείας να παράσχει στους πολίτες της επαρκές πόσιμο νερό, τεχνική, ναυπηγήσιμη και καύσιμη ξυλεία, ήταν η διατήρηση περιαστικών δασών ικανών να καλύψουν τις παραπάνω ανάγκες. Η ύπαρξη επαρκών δασών, σε συνδυασμό με σωστή διαχείριση – κάρπωση (πρόδρομος της έννοιας της αειφορίας) θα έφερνε ευημερία, συνυφασμένη με ηθική ανωτερότητα, ενώ η σπάταλη –καταλήστευση τους αντίθετα αποτελέσματα. Παράλληλα πίστευε ότι η, μέσω της κάρπωσης των δασών, ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου συνέβαλλαν στην διατήρηση και την ενίσχυση της δημοκρατίας.
Ο Θεόφραστος ο κατεξοχήν βοτανολόγος της αρχαιότητας, επαινούσε τους σοφούς διαχειριστές των δασών, που ασκούσαν συνετή υλοτομία και ως παράδειγμα ανέφερε τους άρχοντες της Κύπρου. Οι επόμενοι άρχοντες της Κύπρου προέβησαν σε ρευστοποίηση του αποθηκευθέντος ξυλώδους κεφαλαίου της ορθής διαχείρισης των προηγούμενων σοφών διαχειριστών, προς ίδιον όφελος, ή για στρατιωτικούς σκοπούς. Ο Δημήτριος ο πολιορκητής προέβη σε εκτεταμένες υλοτομίες, για την ναυπήγηση ισχυρού στόλου, στα πλαίσια διεκδίκησης της, μετά τον Μέγα Αλέξανδρο, Μακεδονικής ηγεμονίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα δάση της Κύπρου να χάσουν την έκταση και κυρίως τη συγκρότηση και την ποιότητά τους και έκτοτε το πόσιμο νερό να αποτελεί το μεγάλο πρόβλημα της νήσου.
Ο Θεόφραστος θεωρούσε τα δασικά δένδρα, ως τα σπουδαιότερα των άλλων φυτών, επειδή διαθέτουν με μεγαλύτερη σαφήνεια τα φυτικά χαρακτηριστικά, με αποτέλεσμα να τα ταξινομεί στην κορυφή της χλωρικής πυραμίδας. Η φυσική εξέλιξη των δασών αποτελούσε κατά τον Θεόφραστο δείγμα ευεξίας και υγείας του φυσικού περιβάλλοντος. Ο Θεόφραστος συνεχίζοντας τις βοτανικές έρευνες – μελέτες του συμμαθητή του, δασκάλου του και συνιδρυτού του Λυκείου των Αθηνών του Αριστοτέλη, πέραν της ταξινόμησης - μελέτης πλήθους φυτών διεξήγαγε πειράματα κλιματικής ένταξης-προσαρμογής νεοεισαγόμενων ειδών, πριν εισηγηθεί την διάδοσή τους.
Η σημαντικότερη συμβολή του Θεόφραστου στην επιστήμη είναι ότι πίστευε, ότι τα διάφορα είδη φυτών αναπτύσσονται και βιώνουν κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες περιβάλλοντος, (έδαφος, θερμοκρασία, υγρασία αέρα και εδάφους),παρουσία άλλων ειδών, με τα οποία τους αρέσει να συζούν. Για τον Θεόφραστο σε κάθε είδος αντιστοιχεί ένας ευνοϊκός τόπος αναπαραγωγής και ανάπτυξης. Τον κατάλληλο αυτό χώρο, όπου ακμάζει και αναπαράγεται κάθε είδος τον ονόμασε ¨οικείο τόπο¨, γεννώντας την επιστήμη της οικολογίας (οίκος + τόπος = οικοτοπίας => οικολογίας). Κατά τον Θεόφραστο κάθε δένδρο έχει την έμφυτη τάση να βρίσκεται, ή να αποζητά μια συγκεκριμένη κατάλληλη θέση. Η επιστημονική θεώρηση του Θεόφραστου διαφέρει ριζικά από εκείνες του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη επειδή δίνει έμφαση στα, όπως τα ονομάζει, αποτελεσματικά (γενεσιουργικά) αίτια και όχι στα τελικά, θεωρώντας ότι κάθε φυτό και κάθε δένδρο επιτελεί έναν αυτόνομο σκοπό. Με βάση την παρατήρηση αυτή προχώρησε στην απόδοση της έννοιας της περιβαλλοντικής συμβολής του κάθε είδους, έννοια ανεξάρτητη της ανθρώπινης άποψης περί χρησιμότητας. Ο Θεόφραστος συνειδητοποίησε ότι ένα εκ πρώτης άποψης άχρηστο, για τον άνθρωπο είδος, είτε αποτελεί αναγκαίο συστατικό του ευνοϊκού τόπου ανάπτυξης των ειδών ανθρώπινου ενδιαφέροντος (χρήσιμων), είτε συμβάλλει στη δημιουργία ή την ανάπτυξη των συμμετρικών προαπαιτούμενων τόπων – αλυσίδων ανάπτυξής του, ορίζοντας με αυτόν τον τρόπο την αλληλουχία και την αλληλοδιαδοχή των κύκλων του περιβάλλοντος.
Ο Θεόφραστος πέραν των άλλων κατέγραψε τις κλιματικές διαφοροποιήσεις, που επιφέρει η παρουσία, ή η καταστροφή των δασών στις κλιματικές συνθήκες (μείωση ακραίων θερμοκρασιών, θραύση των ανέμων, βελτίωση της σχετικής υγρασίας, κ.λπ.). Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι στην Κρήτη, μετά από ευρεία υλοτομία δασών οι ανεξέλεγκτοι άνεμοι διέβρωναν τους οργωμένους αγρούς καθιστώντας τα χωράφια άγονα. Με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις πρότεινε ότι, ανάλογα με το μέγεθος μιας πόλης, πρέπει να υπάρχει αντιστοίχου μεγέθους περιμετρικό δάσος, ικανό να δημιουργήσει κατάλληλες ευνοϊκές συνθήκες, για τους πολίτες της πόλης. Όπως είναι φυσικό οι παραπάνω θέσεις αποτελούν και σήμερα την πεμπτουσία της ουσιαστικής οικολογικής επιστήμης, η οποία πόρω απέχει από την οικολογία των φανφαρόνων, φωνασκούντων, πολιτικολογούντων οικολόγων. Με δεδομένη τη μεγάλη σημασία, που απέδιδαν στα δάση, οι αρχαίοι πρόγονοί μας αναζητούσαν τρόπους και μεθόδους αντιμετώπισης των προβλημάτων κάρπωσής τους, στα πλαίσια προστασίας και αναζωογόνησής τους. Σχετικά αναφέρουμε ενδεικτικές ιδιωτικές και κυβερνητικές επεμβάσεις, μερικές των οποίων έφθασαν μέχρι των ημερών μας. Η άσκηση της γεωργίας εμπεριείχε την παρουσία – διατήρηση περιμετρικά, αλλά και εντός της καλλιεργούμενης έκτασης, δασικών και καρποφόρων συστάδων και δένδρων (βελανιδιές, καστανιές, μηλιές, αχλαδιές, κ.λπ.) , που τους παρείχαν, καρπούς, φύλλα, ξυλεία, σκίαση και συνθήκες ανάπαυσης αυτών και των ζώων τους. Επίσης φύτευαν δένδρα οριοθέτησης αγρών και κατασκευής ανεμοφρακτών προστασίας των καλλιεργειών τους, από ισχυρούς θερμούς (λίβας), ή παγωμένους ανέμους. Παράλληλα από κοινού με την πολιτεία, οριοθετούσαν φυτεύοντας δένδρα, τους δρόμους διέλευσης των πολιτών, προς αποφυγήν των ανέμων, της θερινής σκόνης και την παροχή σκίασης. Η ανανέωση υπερκαρπούμενων και καμένων δασών και η δημιουργία νέων, στόχευε στην προσπόριση αγαθών, όπως τεχνικής, οικοδομικής και ναυπηγικής ξυλείας, ξυλείας θέρμανσης και μαγειρικής, νωπών και ξηρών καρπών, βατόμουρων, κυνηγιού, αλλά και λοιπών ειδών διατροφής, όπως μέλι, μανιτάρια, χόρτα, αλλά και σχεδόν το σύνολο των χρησιμοποιούμενων φαρμακευτικών υλικών. Οι Αριστοτέλης, Θεόφραστος, Διοσκουρίδης, Ιπποκράτης και ο Ασκληπιός ο θεός της ιατρικής, όπως και οι μάγοι της Αφρικής, της Ασίας και των γηγενών Ινδιάνων της Αμερικής, δεν ήταν παρά καλοί παρατηρητές – ωτακουστές - συνομιλητές - καταγραφείς– ερμηνευτές της λαλέουσας γλώσσας των φυτών και των ζώων. Ακόμη και σήμερα, μέσω της παράδοσης (από γιαγιά σε γιαγιά), χρησιμοποιούμε διάφορα φαρμακευτικά σκευάσματα, της παλαιάς, σε μεγάλο βαθμό, απωλεσθείσας, βοτανοιατρικής, όπως τα ευρέως χρησιμοποιούμενα αφεψημάτα, αλλά και της καλλωπιστικής επιστήμης. Η επιστημονική ονομασία του εκχυλίσματος του φλοιού της ιτιάς, της ασπιρίνης, είναι ακετυλοσαλικικό οξύ, προέρχεται από την επιστημονική της ονομασία salix = ιτιά. Οι εδαφοκτήμονες, προέβαιναν σε σπορά σπόρων, καρπών και μοσχευμάτων σε μικρά φυτώρια, μεταφυτεύοντας στη συνέχεια τα νεαρά φυτάρια σε δάση και ιδιόκτητες εκτάσεις. Οι μεγαλύτεροι εδαφοκτήμονες φρόντιζαν να διατηρούν τμήματα των δασών τους σε παρθένα κατάσταση, ως αποθεματικούς βιότοπους κυνηγιού, τους οποίους συχνά εμπλούτιζαν με εισαγόμενα θηράματα (ελάφια, ζαρκάδια, αγριόχοιρους, κ.λπ.). Πολλοί εδαφοκτήμονες, με μια μελετημένη απειθαρχία, και βασιζόμενοι στους οικείους τόπους του Θεόφραστου δημιουργούσαν, εντός, ή περιμετρικά των πόλεων και όχι μόνο, τεχνητά άλση – πάρκα άγριας χλωρίδας και πανίδας, ακόμη και με εισαγωγή εισαγόμενων εγκλιματισθέντων ειδών.
Τα μη ιδιόκτητα δάση, ως περιοχές μεγάλης οικονομικής, περιβαλλοντικής στρατιωτικής και θρησκευτικής σημασίας, αποτελούσαν όπως και σήμερα, κρατική ιδιοκτησία. Η πολιτεία, στα πλαίσια επάρκειας του νερού, επέβλεπε την ορθή διαχείριση – προστασία των δασών, ελέγχοντας τους τρόπους και τους δρόμους κάρπωσης και εμπορίας των δασικών αγαθών, προσπαθώντας να διατηρεί το αναγκαίο δασικό απόθεμα, που της επέτρεπε να παράσχει ευημερία στους πολίτες της και να διατηρεί - βελτιώνει την οικονομική και στρατιωτική της ισχύ. Η πολιτεία επενέβαινε στην διαδικασία κάρπωσης των ιδιωτικών δασών, ρυθμίζοντας τις σχέσεις τρόπου, χρόνου και μορφής κάρπωσης. Ο Πλάτωνας, στα πλαίσια αντιμετώπισης των πυρκαγιών, που αποτελούσαν τη μεγαλύτερη απειλή των δασών της Αττικής συνιστούσε τη θέσπιση λήψης προληπτικών ενεργειών.
Η ευθύνη συμμόρφωσης, των εδαφοκτημόνων και των πολιτών, ανατίθεντο, σε υψηλούς αξιωματούχους, οι οποίοι ασκούσαν τον έλεγχο μέσω εντεταλμένων αγορανόμων των καλούμενων υλωρών (η λέξη προέρχεται από τη δωρική λέξη ύλαν = ύλη, που σημαίνει ξύλο και δάσος, από την οποίαν προέρχεται η λέξη υλοτόμος και υλωρική. Η λέξη υλωρική = προστασία της ύλαν δηλαδή των δασών, σηματοδοτεί εννοιολογικά απόλυτα το περιεχόμενο του εργαστηρίου της Υλωρικής, από τα πρώτα και βασικά εργαστήρια της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης). Οι Υλωροί, πουήταν κάτι ανάλογο, αλλά πολύ ανώτερο των σημερινών δασοφυλάκων, αποτελούσαν τους φύλακες – φρουρούς των δασών.
Παρά τη γενική παραπάνω εικόνα προστασίας των δασών στην αρχαία Ελλάδα, υπήρχαν περιπτώσεις αφρόνων κερδοσκόπων αρχόντων, που εκχωρούσαν, έναντι τιμήματος, την ιδιοκτησία δημοσίων δασών σε ιδιώτες. Οφείλω να επισημάνω - αντιδιαστείλω την εκχώρησης ιδιοκτησίας, από την εκχώρηση δικαιωμάτων κάρπωσης των δασών, από τους πολίτες και μάλιστα από τους πλέον πένητες, την αποκαλούμενη σήμερα δουλεία, ενέργεια που περισσότερο ωφελεί παρά βλάπτει τα δάση. Χαρακτηριστική περίπτωση δουλείας, που έφθασε στις μέρες μας, είναι η ρητίνευση ρητινοφόρων πεύκων, με τους ρητινοσυλλογείς να αποτελούν τους προστάτες των πευκοδασών – περιουσιών τους, από παράνομες δράσεις και κυρίως από πυρκαγιές. Η σημερινή έξαρση των πυρκαγιών των πευκοδασών της Αττικής, της Χαλκιδικής, κ.λπ., αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στην παύση της άσκηση της δουλείας ρητίνευσής τους.
Συχνά οι εκχερσώσεις δασών γινόταν στα πλαίσια της ανάγκης επιβίωσης μεταφερθέντος
πληθυσμού. ο Ερατοσθένης[1], αναφέρει ότι κατά τον ελληνικό εποικισμό της Κύπρου οι ηγεμόνες ενθάρρυναν τους πολίτες, προς απόκτηση καλλιεργήσιμης γης, με εκχερσώσεις δασών, απαλλάσσοντάς τους μάλιστα από τους αρχικούς φόρους. Ακόμη και στις περιπτώσεις αυτές, που αποτελούσαν τις εξαιρέσεις του κανόνα της προστασίας των δασών, οι ιδιοκτήτες κατέβαλλαν πληρωμές σε είδος, των καλούμενωνδώρων προς την πολιτεία, όπως ξυλείας (τεχνική, ναυπήγησης, οπλισμού, θέρμανσης), ξυλοκάρβουνο, σβεσμένη άσβεστο, ασβεστοκονίαμα, ξυλεία, κ.λπ.
Η κύρια κατεύθυνση των ελληνικών πόλεων - κρατών, των δορυφόρων τους , αλλά και των υπό ελληνική καθοδήγηση - ηγεμονία κρατών, ήταν σαφώς προστατευτική, όπως αναφέρουν σχετικές πηγές. Για παράδειγμα η ξηρή και χωρίς δάση άνυδρη, πλην της παρόχθιας ζώνης του Νείλου, αρχαία Αίγυπτος ήταν απόλυτα εξαρτημένη από την ξυλεία του Λιβάνου, με τον οποίον είχαν πάντοτε ομαλές σχέσεις. Ο έλληνας Πτολεμαίος ο αποκαλούμενος Ευεργέτης και οι συνεχιστές του σχεδίασαν και εφάρμοσαν ένα μεγαλόπνοο πρόγραμμα εξασφάλισης, της αναγκαίας, για την αίγλη και την ισχύ της Αιγύπτου, ξυλείας (οικοδομικής ναυπήγησης πλοίων, όπλων, εργαλείων, κ.λπ.). Στα πλαίσια αυτά δημιούργησαν περιμετρικά του Νείλου και των κλάδων του, σε οάσεις και σε όλη την παρόχθια ζώνη του Νείλου και των κοιτών του αρδευόμενες συστάδες κατάλληλων, για ναυπηγική και τεχνική ξυλεία, δένδρων. Η περιποίηση των φυτευόμενων δένδρων (εκχέρσωση ανταγωνιστών και ζιζανίων, κλαδεύσεις δένδρων προς απόκτηση τεχνικής ξυλείας επιθυμητών διαστάσεων και χαρακτηριστικών, υλοτόμηση και επανεγκατάσταση των κομμένων δένδρων) ανατίθετο σε Αιγύπτιους πολίτες, με ανταμοιβή την κάρπωση των κλαδιών καθαρισμού των δένδρων, των ριζών και των πεσμένων άρρωστων κατακείμενων δένδρων. Η παραπάνω αμοιβή ήταν εξαιρετικά πλουσιοπάροχη, με δεδομένη την έλλειψη καύσιμης ξυλείας και ξυλείας κατασκευής απλών οικιακών εργαλείων στην Αίγυπτο. Εννοείται ότι η ξύλευση, των κατάλληλων, για την παραγωγή τεχνικής και ναυπηγικής ξυλείας, γινόταν υπό την επιτήρηση στρατιωτών.
Τη σημαντικότερη προστασία των δασών, στην αρχαία Ελλάδα, παρείχε η θρησκευτική προσέγγιση των αρχαίων ελλήνων, που πίστευαν ότι η παρουσία - ύπαρξη πνευμάτων προστατών των δασών, όπως δρυάδες, νύμφες, και λοιπά πλάσματα της φαντασίας και κυρίως των θεών του κυνηγιού και των δασών, του τραγοπόδαρου Πάνα και της θεάς Αρτέμιδος. Η λατρευτική θρησκευτική θεώρηση των αρχαίων ελλήνων ήταν αυτή που δημιούργησε τα ιερά δάση, δηλαδή δάση λατρείας και θυσιών. Στα ιερά δάση, που είναι κάτι σαν τους σημερινούς εθνικούς δρυμούς, λειτουργούσαν ιεροί ναοί, μαντεία, τεμένη και βωμοί θυσιών, εμπλουτισμένα με αγάλματα και αναθεματικές στήλες. Τα ιερά δάση αποτελούσαν χώρους όπου κάθε είδος (φυτό, ή ζώο), διαβίωνε σε καθορισμένο και απόλυτα προστατευμένο φυσικό περιβάλλον αντίστοιχο με τα σημερινά παρθένα δάση. Οι απόλυτα προστατευμένοι αυτοί ιεροί χώροι οριοθετούνταν από τεμένη αρκετών Km2. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα ιερά δάση της Δάφνης στην ελληνιστική Συρία, της Κρίσας, κοντά στους Δελφούς, της Λέρνης, κ.λπ., όπου απαγορευόταν κάθε κάρπωση και το κυνήγι.
Η προστασία των ιερών δασών ανατίθεντο σε θρησκευτικούς δικαστές, όπως οι ετήσιοι άρχοντες των Αθηνών. Οι ιερείς των αλσών, αλλά και ο κάθε πολίτης όφειλε να καταγγείλει την όποια παρανομία υπέπιπτε στην αντίληψή τους, ο δε βεβηλωτής ετιμωρείτο ανάλογα του βαθμού της βεβήλωσης, αν και Πλάτωνας θεωρούσε τις υφιστάμενες ποινές πολύ μικρές. Στο σημείο αυτό επισημαίνω την αυστηρή τιμωρία του Αγαμέμνονα, που βεβήλωσε το ιερό άλσος της θεάς Αρτέμιδας σκοτώνοντας το ιερό της ελάφι, με ποινή τη θυσία της κόρης του της Ιφιγένειας. Η πάταξη – τιμωρία του ενόχου Αγαμέμνονα, ανεξάρτητα του ότι ήταν ο ισχυρότερος Αχαιός και αρχηγός της Τρωϊκής εκστρατείας, υπό τις διαταγές του οποίου υπηρετούσε ακόμη και ο θεογέννητος Αχιλλέας, αποτελεί παράδειγμα του απόλυτου σεβασμού προς τη μητέρα φύση και το φυσικό περιβάλλον.
Όπως ήταν φυσικό οι περιοχές αυτές συνιστούσαν σημαντικά παρθένα αποθέματα της φύσης, αποθέματα που σήμερα δυστυχώς τείνουν να εξαφανισθούν. Λόγω της προστασίας αυτής συχνά πολλά δένδρα αποκτούσαν τεράστιες διαστάσεις, όπως η περιμέτρου 10 m δρυς της Κόρνης, η 25m περίμετρος του κουφαριού δρυός της Λυκίας, τα πανύψηλα πάνω από 45m κυπαρίσσια της Ψωφίδας Πελοποννήσου. Συχνά επιτρεπόταν η κοπή τέτοιων δένδρων, στα πλαίσια λατρευτικών εκδηλώσεων, όπως η κοπή του τεράστιου κυπαρισσιού του ιερού του Απόλλωνα στην Κάρπαθο, που στάλθηκε στην Αθήνα, για να αποτελέσει τμήμα των δοκαριών και των εμπολίων σύνδεσης των τμημάτων των κιόνων του Παρθενώνα. Οι Αθηναίοι προς ένδειξη ευγνωμοσύνης απέστειλαν προς τους Καρπάθιους ευχαριστήρια αναθεματική στήλη.
Παρά ταύτα υπήρξαν και φαύλοι άρχοντες - πολιτικοί (προς θεού, όχι σαν τους σημερινούς απάτριδες) που επέτρεψαν την ενοικίαση δασών (όχι των ιερών βέβαια) σε ιδιώτες έναντι σχετικού αντιτίμου. Ακόμη όμως και στις περιπτώσεις αυτές πέραν του χρηματικής καταβολής, η ενοικίαση περιελάμβανε υποχρεωτική φύτευση φυταρίων, σε αντικατάσταση των κομμένων δένδρων. Χαρακτηριστική είναι η σχετική περιγραφή ενοικίασης δασών της Χίου στην οικογένεια των Κλυτίδων. Η προστασία αυτή διατήρησε τα δάση της Ελλάδας σε εξαιρετικό επίπεδο, γεγονός που αναφέρεται και από τους Ρωμαίου κατακτητές (Ο Σύλλας, αναφέρει ότι, για να εκπορθήσει τα τείχη των Αθηνών το 80 π.χ., χρειάσθηκε τεράστιους δοκούς, που έκοψε από τα γύρω δάση).
Η επιστημονική διαχείριση των δασών στην αρχαία Ελλάδα ανατίθετο σε Δασολόγους της εποχής. Η μυθολογία αναφέρει τον πρώτο – δασολόγο διαχειριστή των δασών τον Αρισταίο, ως επιστάτη των δασών, το όνομα του οποίου παραπέμπει σε άριστη διαχείριση. Πρώτοι δασολόγοι θεωρούνται οι δενδροφόροι που αναλάμβαναν να επιλέξουν και να κόψουν το εκάστοτε άριστο ιερό δένδρο, για τη γιορτή των Παναθηναίων. Οι Δενδροφόροι είχαν ως αποστολή να προετοιμάζουν τα επόμενα ιερά δένδρα, με κατάλληλους χειρισμούς κλαδεύσεις και βελτιωτικές αραιώσεις των εγγύτερων ανταγωνιστών τους και με φύτευση νέων δένδρων, σε αντικατάσταση των κοπέντων, ή των απωλεσθέντων. Στην Ολυμπία το περιμετρικό ιερό δάσος το διαχειρίζονταν ο επίσημος ξυλοκόπος, ο οποίος ανήκε στο ιερατείο του ιερού του Δία. Καθήκον του ξυλοκόπου ήταν η προμήθεια, στους θυσιάζοντες, επαρκή, για τη θυσία, καύσιμη ξυλεία, προερχόμενη από διαχείριση του ιερού δάσους. Παράλληλα προέβαινε σε άμεση αντικατάσταση απωλεσθέντων δένδρων, επιτυγχάνοντας την αειφορία της ξυλείας θυσιών.
Με την κυριαρχία του χριστιανισμού η κατάσταση κατέστει αλληλοσυγκρουόμενη. Όπου η νέα θρησκεία θεωρούσε κάποιο δάσος, ως εκφραστή της παλαιάς θρησκείας, το κατέστρεφε ως ειδωλολατρικό. Με διάταγμα του Θεοδοσίου του Β΄ κόπηκαν σχεδόν όλα τα ιερά δάση και άλση και διασώθηκαν μόνο όσα είχαν ιδιοποιηθεί, με συμβιβάσιμες προς τη νέα θρησκεία λειτουργίες, καθώς και τα μη ιερά δάση. Σε αντίθεση με τον διωγμό, των ειδωλολατρικών ιερών δασών, η χριστιανική θρησκεία, με τη διατήρηση-προστασίατων εκκλησιαστικών και μοναστηριακών δασών, αποτέλεσε τον πυλώνα προστασίας τους. Ειδικότερα κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, όπου μεγάλο μέρος του πληθυσμού κατέφυγε στον ορεινό δασικό χώρο, η διαχείριση των εκκλησιαστικών δασών, ήταν αυτή που επέτρεψε τη διατήρησή τους. Τα παραπάνω με την παρατήρηση ότι δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι από τα καλύτερα σωζόμενα ελληνικά δάση είναι τα μοναστηριακά δάση του Αγίου όρους της Χαλκιδικής της Θεσσαλίας και της Ηπείρου.
Ιστορικά η πορεία των δασών, ιδιαίτερα σε περιοχές με έντονη και συνεχή μακροχρόνια παρουσία, όπως η ελληνική χερσόνησος, με τις έντονα μεταβαλλόμενες χωρικά και χρονικά, κλιματικές συνθήκες, που επηρεάζονται έντονα από την καταλυτική παρουσία της θάλασσας (σημειώνω ότι καμιά περιοχή της Ελλάδας δεν απέχει πάνω από 160Km από τη θάλασσα), το έντονο, εγγύς της θάλασσας, πολυσχιδές δαντελωτό ανάγλυφο και τις υψοκορφές των ελληνίδων οροσειρών (Πίνδος, ή ελληνικές Άλπεις), δεν παρουσίασε, μέχρι τον 15ο αιώνα, ισχυρές διακυμάνσεις, παρά τις κατά τις πολεμικές περιόδους γενόμενες αποδασώσεις. Η γενική κατάσταση των ελληνικών δασών, με εξαίρεση την Κρήτη, την Κύπρο και τα νησιά του κεντρικού Αιγαίου, χαρακτηρίζεται από σημαντική σταθερότητα.
Η έλευση της Τουρκοκρατίας και ο εξαναγκασμός των κατοίκων να αναζητήσουν τον αέρα της ελευθερίας στον ορεινό χώρο, είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση της πίεσης στα δάση, ειδικότερα από την ραγδαία αυξανόμενη, αλλά αναγκαία, για την επιβίωση του πληθυσμού, κτηνοτροφία.
Την περίοδο της τουρκοκρατίας καταγράφεται μεγάλη μείωση του δασικού κεφαλαίου με αποτέλεσμα τα δάση από το 55-60% να υποχωρήσουν στο 32-35%. Τα εναπομείναντα δάση ήταν κυρίως κωνοφόρα δάση των πολύ ορεινών δυσπρόσιτων περιοχών, καθώς και των μοναστηριακών. Κατά την μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας (1821) περίοδο, μέχρι την απελευθέρωση της Ηπείρου Μακεδονίας και Θράκης το 1912, και την εγκατάσταση των εκατομμυρίων προσφύγων της Ποντιακής Γενοκτονίας και της Μικρασιατικής Καταστροφής 1922 -1928, λόγω των ειδικών αυτών συνθηκών, τα δάση υποβαθμίσθηκαν ραγδαία φθάνοντας μόλις το 18-20%. Η οργάνωση της Δασικής Υπηρεσίας στις αρχές του 20ου αιώνα αποτέλεσε την αφετηρία μιας μεγάλης προσπάθειας ανασυγκρότησης των δασών, κάτω από τις δύσκολες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της εποχής. Η προσπάθεια ανασυγκρότησης των δασών, στηρίχθηκε στην αρχή της αειφορίας με πολύ μεγάλη επιτυχία. Η μεγάλη αυτή προσπάθεια δυστυχώς τορπιλίσθηκε και τορπιλίζεται, από την ελληνική πολιτεία, με διοικητικές – πολιτικές και κοινωνικοοικονομικές παρεμβάσεις, που αποτελούσαν τροχοπέδη στην ανασυγκρότηση των δασών.
Ως μόνη σωτηρία, αρμονικής σύνδεσης των εσωτερικών καταπιεσμένων αρχέγονων φωνών της ψυχής και της συνειδησιακής ηθικής του ανθρώπου, με τον κυριαρχούντα υλισμό του, απομένει όπως ο σύγχρονος άνθρωπος, να ξαναδεί, να ξαναβρεί και να ξανακούσει το φως και τους ήχους των χρωμάτων της φύσης και να ξαναγίνει ειλικρινής συνομιλητής – ερμηνευτής μάντης της. Αν δεν επανακτήσουμε την επαφή μας, με τα ομιλούντα δένδρα και αν δεν ακούσουμε τη λαλιά της αλήθειας τους, είμαστε καταδικασμένοι να βιώνουμε τα δεσμά του ανήθικου υλισμού μας, που όχι μόνο δεν γαληνεύει και ηρεμεί το νου και την ψυχή, αλλά οδηγεί στην σταδιακή αλλά βέβαιη αυτοκαταστροφή μας. Ο δέσμιος των υλικών του αποφάσεων άνθρωπος, πιστεύοντας στη δύναμη του, έναντι των λοιπών έμβιων και αβιοτικών συνιστωσών του περιβάλλοντος, ασκεί αλόγιστη, χωρίς αειφορική λογική, εξουσία επί των φυσικών πόρων, με αποτέλεσμα την περαιτέρω ενίσχυση - σφράγισμα της φυλακής του, πιστεύοντας ότι θα γλυτώσει από τις συνέπειες των πράξεών του. Ο μωρός άνθρωπος δεν βλέπει την αδυναμία του έναντι του θυμού της φύσης, όπως κατέδειξαν οι εκτεταμένες καταστροφές του τυφώνα Κατρίνα στην Νέα Ορλεάνη και πολύ πρόσφατα του Σάντι στη Νέα Υόρκη και σε πολλές άλλες ανατολικές περιοχές των Η.Π.Α. Αν ο άνθρωπος δεν αποδεχθεί τη θέση του, ως μικρό τμήμα του περιβάλλοντος και δεν επαναφέρει τη συνομιλία του με τα ομιλούντα δένδρα, δεν μπορεί να αποκτήσει εσωτερική και εξωτερική ισορροπία και γαλήνη και τότε το τέλος του παιχνιδιού του ανθρώπινου κόσμου είναι περισσότερο από βέβαιο.
Τελειώνοντας θα ήθελα να αναφέρω το μύθο του Ευρυσίχθονα γιού του Τροπία, ο οποίος εισέβαλε σε ιερό άλσος αφιερωμένο στη θεά Δήμητρα και άρχισε να υλοτομεί την υψηλότερη ιερά δρυ. Παρά τις παρακλήσεις των φύλλων της δρυός και των ικεσιών της προστάτιδας του δένδρου δρυάδας ο Ευρυσίχθονα έκοψε την ιερή δρυ. Η δρυάδα του δένδρου και οι αδελφές της προσέφυγαν στη θεά Δήμητρα , η οποία τιμώρησε τον Ευρυσίχθονα με το να πεινά και να μην χορταίνει, αναμένοντας τον θάνατό του μέσα σε πλήρη αφθονία.
Μ ή π ω ς τ ε λ ι κ ά ο Ε υ ρ υ σ ί χ θ ο ν α ς ε ί ν αι ο σ ύ γ χ ρ ον ο ς ά ν θ ρ ω π ο ς, π ο υ, ζ ώ ν τ α ς σ ε α π ό λ υ τ η α φ θ ο ν ί α α γ α θ ώ ν, έ χ ε ι α κ ό ρ ε σ τ η π ε ί ν α κ α ι ε ί ν α ι σ υ ν ε χ ώ ς ν η σ τ ι κ ό ς α δ υ ν α τ ώ ν τ α ς ν α τ η ν χ ο ρ τ ά σ ε ι; Μ ή π ω ς ο ι έ χ ο ν τ ε ς α φ θ ο ν ί α π λ ο ύ τ ο υ ε π ι ζ η τ ο ύ ν μ ε α κ ό ρ ε σ τ η π ε ί ν α τ ο ν π ε ρ α ι τ έ ρ ω π λ ο ύ τ ι σ μ ό τ ο υ ς , ω ς σ ύ γ χ ρ ο ν ο ι Ε υ ρ υ σ ί-χ θ ο ν ε ς, α ν α μ έ ν ο ν τ α ς τ ο ν - μ έ σ α σ τ η ν α φ θ ο ν ί α - θ ά ν α τ ό τ ο υ ς;
3. ΠΕΡΙ ΧΩΡΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ
Ως χώρος προσδιορίζεται η περιοχή ανάπτυξης μορφών και ύλης, ή ως το ανώτερο περίγραμμα προσδιοριζόμενου διαστήματος, ή όταν αυτό δεν υπάρχει, τότε ως χώρος ορίζεται ο γεωμετρικός τόπος των ακρότατων επιφανειών του πράγματος, ή των πραγμάτων (Αριστοτέλης, Prantl)
Κατά τον Πρωταγόρα ο χώρος διαχωρίζεται σε αισθητό, τον οποίον αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας και κατά τον Σωκράτη σε χώρο σκέψης, που γεννά λογική και η λογική έννοιες. Επομένως ο χώρος διακριτοποιείται σε έκταση με όρια (αισθητός χώρος) και σε έκταση χωρίς όρια (μη αισθητός χώρος). Ο χώρος με όρια, ο αισθητός, προσδιορίζεται σαφώς, από το περίγραμμα αυτών που ανιχνεύουμε με τις αισθήσεις μας (βλέπουμε, ακουμπάμε, οσφραίνουμε, ακούμε). Ο χωρίς όρια έκτασης χώρος είναι γέννημα του νου, ο οποίος όχι μόνο τον προσδιορίζει, αλλά τον μεταβάλλει, μετουσιώνει και μεταλλάσσει, ανάλογα με την εσωτερική σκέψη και ενόραση, που η νόηση εκάστου ανθρώπου ορίζει. Για το λόγο αυτό το αίσθημα ζωής στον κόσμο τον αισθητό, δηλαδή η κίνηση, το ορατό περίγραμμα πραγμάτων, κ.λ.π, αλλά και η σκέψεις, που σχετίζονται με τον αισθητό κόσμο, είναι για κάθε άνθρωπο προσδιορισμένο, με αποτέλεσμα ο χώρος αυτός να θεωρείται αντικειμενικός.
Ο άλλος, ο μη έχων όρια χώρος της σκέψης, δεν προσδιορίζεται ως ο γεωμετρικός τόπος ορατών σημείων, αλλά ως προϊόν της σκέψης. Στην πραγματικότητα ακόμη και ο αισθητός κόσμος του αντικειμενικού χώρου είναι δύσκολο να προσδιορισθεί. Για παράδειγμα είναι δυνατόν να προσδιορίσει κανείς τον αντικειμενικό χώρο του ορατού σύμπαντος, όταν το ίδιο το σύμπαν μεταβάλλεται και καταντά τελικά αφηρημένη χωρίς όρια έννοια; Πολύ περισσότερο είναι δυνατόν να έχουν όρια οι σκέψεις και οι έννοιες; Σε ποιόν χώρο κινούνται; Από που απορρέουν; Που βρίσκονται τα ακρότατα σημεία τους; Υπάρχουν γεωμετρικά όρια περιγράμματος τους; Σαφέστατα όχι.
Επομένως πως ο άνθρωπος, θεωρεί τον χώρο των ορίων του αισθητού κόσμου και μάλιστα του στενού δικού του οριοθετημένου χώρου, ως αντικειμενικό, ως πραγματικό, ως αληθή, όταν υπάρχει ο χωρίς όρια χώρος της νόησης, ο νοητός; Επομένως από ποιόν χώρο θα φύγει ο άνθρωπος, από τον αντικειμενικό του αισθητού φθαρτού κόσμου, όπου θα αφεθεί – επιστρέψει το έχον όρια σώμα του, ή από το νοητό της σκέψης; Και αν ο χώρος της σκέψης, με ανθρώπινα αντικειμενικά κριτήρια δεν υπάρχει, τότε η σκέψη, ο νους, πως θα πεθάνουν σε ένα χωρίς όρια χώρο; Μήπως τελικά όλες οι θρησκείες ακουμπούν και αναφέρονται σε αυτόν τον χώρο της σκέψης του νου, της ψυχής; Και αν είναι έτσι τότε μήπως η έννοια του παράδεισου, ή της κόλασης δεν είναι τίποτε άλλο παρά η μετάβαση, χωρίς πλέον το φθαρτό σώμα, που γεννήθηκε και έκλεισε τον κύκλο του στον αντικειμενικό αισθητό κόσμο, σε έναν μη αισθητό χωρίς όρια νοητό κόσμο; Μήπως τελικά ο μη αισθητός, μη αντικειμενικός χώρος, προκύπτει ως προσπάθεια του ανθρώπου να γεννήσει - βρει εκείνο τον μη αισθητό χώρο, όπου θα ακουμπήσει αιώνια, χωρίς χρόνο την ψυχή, τη σκέψη του; Επομένως πιστεύω ότι όταν ο έχων αγαθή σκέψη άνθρωπος αποδράσει θα τοποθετηθεί – βρεθεί σε έναν νοητό χώρο αγαθότητας (η θρησκεία μας τον ονοματίζει παράδεισο) και ο έχων πονηρή σκέψη – νου τότε θα βρεθεί σε νοητό χώρο πονηρότητας (την επονομαζόμενη κόλαση). Αλλά και εκεί η κάθε σκέψη, ο κάθε νους θα έχει ανάλογα με την πονηράδα, ή την αγαθότητα της ιδίας σκέψης, τον δικό του υποκειμενικό χώρο-κύκλο, ο οποίος τελικά θα είναι τελικά ο διαχρονικά αιώνια πραγματικός αντικειμενικός.
Το μέγα ερώτημα επομένως που τίθεται είναι εμείς οι έλλογοι άνθρωποι από ποιόν χώρο προερχόμαστε; είμαστε αυτόνομοι και αυτοτελείς στη γη του αισθητού αντικειμενικού χώρου, ή αποτελούμε επαναπροσδορισμένες εισαγωγές του όλου, ή μέρους – τμημάτων αγαθών, ή πονηρών σκέψεων, μικρότερων μη αντικειμενικών αισθητών χώρων; Αν ναι τότε γιατί μέσα μας ενυπάρχει ο αγαθός και ο κακός χωρίς όρια χώρος και πως επιδρούν οι δύο αυτοί χώροι της νόησης στα ερεθίσματα του υπαρκτού αντικειμενικού χώρου;
Σε αυτό το ερώτημα μόνο ο δημιουργός της σκέψης του νου, που την έντυσε με σώμα και την έστειλε ως γενετήσια εκφορά, στον αισθητό μας αντικειμενικό κόσμο, μπορεί να απαντήσει. Μήπως ο δημιουργός ανεξάρτητα της ονομασίας, που ο άνθρωπος του έδωσε (Κοσμική ανάσα, Κινούν ακίνητο, Λόγος, Έν Παν, κ.λ.π των αρχαίων ελλήνων, ο Θεός της Χριστιανοσύνης, Ο Αλλάχ των Μωαμεθανών, ο Βούδας κ.λ.π) έχει λόγους κάθαρσις και επαναφοράς στο καθαρτήριο της ζωής του αισθητού αντικειμενικού χώρου της φθαρτής ζωής, πριν την είσοδο – επιστροφή του όλου, ή μέρους μιας πονηρής σκέψης; Μήπως η κάθαρσις επιτελείται με συνεχείς μεταβάσεις από έναν χώρο σε άλλον και αυτοτιμωρίας και ίασις, μέσα από τη βίωση – τιμωρία του στον αισθητό κόσμο των πραγμάτων;
Μήπως τελικά οι βιώνουσες σε σώματα σκέψεις – νόες – ψυχές, αποσταλλόμενες στη γη, είναι βεβαρυμένες με σχετικήν πονηρίαν και αρετή εγκλωβισμένες σε αντίστοιχα σώματα στο φθαρτό γήϊνο κόσμο των ορίων του αντικειμενικού χώρου; Μήπως η αναζήτηση του βάσανου της ψυχής, με Ιώβιες πληγές, ή η εκφρασμένη σκληρότητά της σε ετούτον τον κόσμο, είναι το διαβατήριο μετάβασης από ένα νοητό χωρικό επίπεδο σε άλλο;
Τελικά ποιός ξέρει;
Ποιός μπορεί να λογάται ότι ξέρει:
[1]Ο Ερατοσθένης μέτρησε με απόλυτη ακρίβεια, στην επίπεδη Αίγυπτο, την περίμετρο της γης, με υπολογισμό του μήκους της σκιάς, των τοποθετημένων, σε συγκεκριμένες αποστάσεις πασσαλοδεικτών, και τη χρήση του θεωρήματος των ομοίων τριγώνων του Θαλή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου